Morfem jest najmniejszą cząstką systemu językowego, która niesie ze sobą pewną określoną treść.
Wyróżniamy trzy rodzaje morfemów:
- leksykalne – tworzą trzon wyrazu, dominują znaczeniowo w danym leksemie (wyrazie); przykłady: piramid-, rusz-, biał-, nawet;
- słowotwórcze – odpowiadają za tworzenie nowych słów poprzez włączanie przedrostków i przyrostków, które to nie mają odniesień do odmiany wyrazu; np. -ik, -ek, za-, -owiec;
- fleksyjne – inaczej nazywane gramatycznymi, związane z odmianą wyrazu przez przypadki, osoby etc.; np. -o, -a, -ami, -ę, -isz, -by.
W połączeniach morfemów w wyrazy zawsze muszą być obecne morfemy leksykalne. W związku z tym mówimy tylko o dwóch rodzajach połączeń:
- połączenia morfemu leksykalnego i słowotwórczego tworzą nowy leksem, wyraz, jednostkę językową; np. piramidalny, piesek, zaanonsować;
- połączenia morfemu leksykalnego i fleksyjnego tworzą tzw. wyraz tekstowy, formę wyrazową (wyraz w danych przypadku, liczbie, osobie); np. piramidami, psa, lubię.
Warto to podkreślić raz jeszcze, by łatwiej było te połączenia rozróżnić: W pierwszym przypadku mamy do czynienia z nowymi słowami tworzonymi poprzez dodawanie do trzonu wyrazu końcówek lub przedrostków, w drugim przypadku – z odmienianiem danego wyrazy przez przypadki, osoby, liczby, rodzaje.
Paweł Pomianek
Źródło podstawowe:
A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2009, s. 21.
W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów.
Jak podzielić wyraz bezrobocie na morfemy?
Proszę mnie nie traktować jako specjalistę w tej kwestii, ponieważ jest to rzecz czysto teoretyczna, a ja na co dzień jestem praktykiem. Zgodnie z przedstawionymi w artykule regułami, podzieliłbym następująco:
bez – słowotwórczy,
roboc – leksykalny,
ie – słowotwórczy.