Pani Ania w komentarzu pod wpisem Pawła Pomianka Przecinek przed czy napisała:
Dzień dobry.
Mam małe pytanie dotyczące tematu „czy”. A mianowicie – czy przed zaprzeczeniem „czy nie” stawiamy przecinek.
Bierze pan, czy nie?
Bierze pan czy nie?
Chcesz tego, czy nie?
Chcesz tego czy nie?
Znam ogólne zasady, lecz spotkałam się też z wyjaśnieniami, które się sobie przeciwstawiały, a chciałabym być pewna na sto procent.
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Najpierw należy powiedzieć, że przecinek przed czy stawiamy wtedy, gdy owo czy pełni funkcję partykuły wprowadzającej zdanie podrzędne. W zdaniach, które Pani podała jako przykłady, widać, że czy pełni funkcję spójnika, który moglibyśmy swobodnie zamienić np. na lub, albo itd. Przecinka więc w takim przypadku nie powinno być. Zapiszemy te zdania tak:
Bierze pan czy nie? (bo mogłoby być: Bierze pan albo nie?)
Chcesz tego czy nie? (bo mogłoby być: Chcesz tego albo nie?)
Oba zdania w nawiasach, z zamienionym czy na albo, nawet jeżeli nie brzmią równie dobrze jak te ze spójnikiem czy, zachowały sens logiczny. To wystarczy, by z czystym językowym sumieniem zdecydować się na niepostawienie przecinka przed czy.
Mielibyśmy do czynienia z inną sytuacją, gdyby zdanie wyglądało tak:
Czy chcesz tego, czy nie – to nic nie zmienia.
Wtedy oczywiście przecinek przed czy powinien zostać postawiony, dlatego że mamy tu do czynienia z powtórzeniem spójników, tzw. polisyndetyzmem, o którym we wpisie wspomniał Paweł.
Tomasz Powyszyński
Czy można prosić o wyjaśnienie, kto ma tutaj rację? Bo mamy wpis i komentarz – przeczące sobie wzajemnie. To nie pierwsza taka sytuacja, gdzie finalnie czytelnik nie wie, co jest poprawne. Dobrze by było, żeby w takich wypadkach ktoś rozstrzygał to definitywnie, bo chyba po to jest ten blog, żeby się dowiedzieć.
Z góry dziękuję.
To znaczy, w kwestii formalnej sprawa jest prosta: redakcja strony odpowiada za to, co jest we wpisach. Komentarze to prywatne opinie czytelników. Jeśli pojawiają się w nich korekty odnoszące się do wpisów, które trzeba wprowadzić, to je wprowadzamy na bieżąco. Nie czuję się cenzorem, żeby usuwać te komentarze, które mi się nie podobają lub z którymi się nie zgadzam, ani też, żeby kasować wpisy innych autorów, w przypadku których dokonałbym innej interpretacji. Przyznam, że jak korzystam z innych stron internetowych, to generalnie nie czytam komentarzy. Niemniej, tutaj część komentarzy zawiera na pewno cenne uzupełnienia. Lub inne spojrzenie.
Proszę też pamiętać, że blog dotyczy kwestii językowych, w których sprawy pozostają bardzo często otwarte, a opinie mogą być zróżnicowane. Ma to być z zasady miejsce nie tylko przedstawiania reguł o języku, ale także miejsce merytorycznej debaty i wymiany opinii. Tak bardzo często jest w komentarzach. Z taką różnicą interpretacji owych czy mamy do czynienia we wpisie oraz w komentarzu. Nie jestem ani autorem wpisu, ani komentarza. Obie interpretacje są uprawnione i z czegoś wynikają. To spór o to, czy można dane zdanie zinterpretować w dany sposób. Mnie ta różnorodność interpretacyjna w językoznawstwie zachwyca 🙂 Pani nie?
Jeśli chodzi o reguły językowe, to są one podane we wpisach z kategorii Baza informacji. Tam zazwyczaj nie powinno być wątpliwości. Reguły są jednoznaczne, ale też bardzo ogólne. Wprowadzanie ich w życie i stosowanie w praktyce to już całkiem inna para kaloszy.
W kontekście komentarza sprzed chwili, zdań:
Bierze pan czy nie?
Chcesz tego czy nie?
nie można zastąpić zdaniami:
* Bierze pan albo nie?
* Chcesz tego albo nie?
W polszczyźnie innej niż gwara nie można złączyć przeciwieństw; przeciwieństwa można tylko sobie przeciwstawić. Stąd należy się w nich przecinek przed „czy”:
Bierze pan, czy nie? (Bierze pan, czy nie [bierze]?)
Chcesz tego, czy nie? (Chcesz tego, czy nie [chcesz]?)
Przed „czy” jako partykułą pytającą przecinek się należy:
„Chcesz kawy, czy herbaty?” (w znaczeniu: wybierz, co chcesz).
Można powiedzieć, że wprowadza ona zdanie (właściwie całostkę zdaniopodobną, czyli elipsę: „czy [chcesz] herbaty”) podrzędne (choć co do podrzędności tej całostki miałbym wątpliwości).
Przed „czy” jako łącznikiem przecinka nie stawiamy:
„Chcesz kawy czy herbaty?” (w znaczeniu: czy chcesz cokolwiek?= chcesz kawy albo herbaty?).