Związek rządu. Związek przynależności

O związkach zgody możesz przeczytać tutaj. Poniżej zamieszczamy informacje na temat związków rządu i związków przynależności.

Związki rządu

Są to takie konstrukcje, w których wyraz określany narzuca formę gramatyczną przypadka lub bezokolicznika wyrazowi określającemu, np. słucham muzyki, rządzę drużyną, sprzeciwiam się niesprawiedliwości.

Związki rządu tworzą:

  1. Czasowniki z rzeczownikami (w przypadkach zależnych) lub czasownikami w bezokoliczniku, np. używam narzędzi, porozmawiaj z ciocią, chcę odetchnąć, zaczynam rozumieć.
  2. Rzeczowniki z rzeczownikami (najczęściej w dopełniaczu), np. czyszczenie okien, fetowanie wygranej, kontrola biletów, pomoc potrzebującym.
  3. Przymiotniki (lub imiesłowy przymiotnikowe) z rzeczownikami, np. chciwy zysku, pomagający bezdomnym, podobna do siostry, przekonany o racji, mądrzejszy od nas.

Posługiwanie się związkami rządu może być czasami kłopotliwe. Żeby robić to poprawnie, należy znać wymagania składniowe konkretnych czasowników. Trzeba też brać pod uwagę możliwość, że jakiś czasownik rządzi dwoma lub trzema przypadkami zależnymi. Dwoma przypadkami rządził np. czasownik dotknąć, o którym pisałem dwa miesiące temu.

Inny przykład:
Dostać (w znaczeniu: otrzymać) + B (upominek)
Dostać (w znaczeniu: nabawić się) + D (grypy)

Kiedy mamy kłopot z jakimś związkiem rządu, możemy się czymś wspomóc. Polecam np. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego. Mnie pomógł już wiele razy. Przy niektórych czasownikach znajdziemy tam informację, którym przypadkiem rządzi. Innym sposobem jest przeszukanie korpusu językowego. Wpisujemy czasownik i przeglądając wyniki, szukamy takiego, który jest użyty w znaczeniu, o jakie nam chodzi (koniecznie należy przeczytać całe zdanie z tym czasownikiem, by się upewnić). Następnie patrzymy na wyraz określający, a konkretniej – na to, w jakim jest przypadku.

Związki przynależności

Są strukturami podrzędnymi. Wyrazy nadrzędne łączą się z określającymi tylko pod względem znaczeniowym. Nie mają raczej znamion zależności gramatycznej.

Związki przynależności tworzą:

  1. Czasowniki z przysłówkami, np. wyjść cichaczem, pisać ciekawie, opowiadać interesująco.
  2. Przymiotniki (lub przysłówki) z przysłówkami, np. szalenie przystojny (mężczyzna), niezwykle utalentowany (pisarz), niezbyt dobrze (śpiewać).
  3. Rzeczowniki z przydawkami rzeczownymi w mianowniku, np. na górze Żar, w dzielnicy Mokotów, na jeziorze Wigry.

Autor: Tomasz Powyszyński


20 odpowiedzi do „Związek rządu. Związek przynależności”

  1. Wstegeszczu

    Dlaczego zwrot „zaczynam rozumieć” jest określony jako związek rządu, skoro wyraz rozumieć nie zmienia się przy odmianie słowa zaczynać?
    Czy chodzi o to, że przy wyrazie „zaczynać” jest możliwy tylko czasownik niedokonany, a gdyby słowem nadrzędnym było na przykład „móc”, wtedy dopuszczalny byłby także dokonany („zrozumieć”)?

  2. Magda

    Z czego wynika różnica pomiędzy tymi zdaniami? Czy oba są poprawne?

    Widzę zaparkowany samochód.
    ale
    Widzę zaparkowanego fiata.
    Jakoś nie wyobrażam sobie drugiego zdania w postaci
    *Widzę zaparkowany fiat.

    • Paweł Pomianek

      Chodzi o to, że samochód i fiat należą do innych typów deklinacji i mają różne formy biernika. W obu przykładach mamy do czynienia z biernikiem, do którego przymiotnik dostosowuje swoją formę.

  3. Tomasz Marek

    He, He, He…
    A „Zapomniałam twoje oczy, zapomniałam twoje usta”…?
    Czyżby błąd? Ale tę piosenkę śpiewano (i „puszczano” w radio), gdy równocześnie wycofano przebój z refrenem „Gdzie nie spojrzę, tam ty” właśnie ze względu na błąd (rusycyzm). Może „zapomnieć” w znaczeniu „zapomnieć, jak wyglądają” robi różnicę? Bo w języku rosyjskim (bracia Słowianie) mamy: „ja zabyła rodinu” [zapomniałam o ojczyźnie], a nie ” – rodiny”, ale „ja zabyła dienieg” [zapomniałam (wziąć) pieniędzy].
    Związek rządu jest dla mnie ostatnio „full of zasadzkas”; po przeczytaniu, że „zjeść kotleta” (a więc chyba i wyszydzane przez moją nauczycielkę „zjeść torta”?) jest poprawne [http://sjp.pwn.pl/szukaj/zje%C5%9B%C4%87-kotleta.html], świat gramatyki mi się zawalił.

    • Paweł Pomianek

      Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN rzeczywiście wskazuje, że zapomnieć ma dwa różne znaczenia:
      1. przestawać pamiętać, nie zapamiętywać: ktoś zapomina kogoś, coś, rzad. kogoś, czegoś (czyli rząd biernikowy albo dopełniaczowy)
      2. zostawiać coś, nie robić czegoś przez nieuwagę: ktoś zapomina czegoś (choć przy opcji: ktoś zapomina + bezokolicznik + coś, rzad. czegoś, może być rząd biernikowy, który jest nawet bardziej podstawowy).

      Czyli jest to dość skomplikowane :-). Zwłaszcza że właściwie słownik podaje jeszcze i dwa inne różniące się nieco tylko od wymienionych znaczenia.

  4. Nowak

    Jaki jest poprawny przypadek rzeczownika w zdaniu „zapomniałem wziąć parasol(/parasola)”? „Zapomnieć” rządzi dopełniaczem, znalazłem też u Pana wskazówkę, że w sytuacji braku czegoś zwykle stosuje się dopełniacz. Z drugiej strony „wziąć” rządzi biernikiem. Korpus z kolei wskazuje na dowolność w tym względzie.
    Pozdrawiam

    • tp

      Panie Nowaku,

      pozwolę sobie zacytować to, co na ten temat mówi „Praktyczny słownik łączliwości składniowej czasowników polskich” Stanisława Mędaka:

      „W znaczeniu «nie brać czegoś przez nieuwagę» czasownik zapominać i jego odpowiednik dokonany zapomnieć łączą się zawsze z dopełniaczem. Jeżeli jest jednak od nich zależny bezokolicznik innego czasownika, to dopełnienie dostosowuje się do jego wymagań składniowych, np. zapominać włożyć sukienkę (włożyć + A.) / zapomnieć wziąć książkę (wziąć + A.). Zob. Słownik wyrazów kłopotliwych, s. 375”.

      Pozdrawiam serdecznie
      tp

      • Tomasz Marek

        Użył Pan nagłówka [e-maila] „Panie Nowaku”. Czy to poprawna forma?
        1) Kwestia użycia nazwiska w ogóle. Obiło mi się o oczy [http://sjp.pwn.pl/slowniki/panie-Nowaku.html], że zwracanie się po nazwisku jest w takim przypadku niewskazane (osobiście wolę, gdy ktoś stosuje taki zwrot w stosunku do mnie, niż „Panie+imię”).
        2) Kwestia odmiany – stosować czy nie stosować? Czy do mnie napisałby Pan „Panie Marku” czy „Panie Marek”? Ta pierwsza sugerowałaby chyba, że to imię?… Wg mnie zwrot „Panie Mayerze”, czy też „Panie Popowiczu” brzmi nieładnie, a „Panie Bońku” wręcz protekcjonalnie.

        • Paweł Pomianek

          Odpowiadając tak trochę za Tomka (Powyszyńskiego)… Oczywiście zgadzam się z całym wywodem. Rzecz w tym, że Pan interpretuje Nowak jako nazwisko, a odpowiadający potraktował to po prostu jako nick internetowy :-). I – zapewne nieco żartobliwie – zgodnie z zasadą odmienił. W mojej opinii jest to całkowicie uprawnione w sytuacji, gdy nie ma imienia. Równie prawdopodobne jak to, że komentator nazywa się Nowak (na nazwisko), jest to, że na szybko wpisał taki nick, bo Nowaków u nas dużo.

          • Tomasz Marek

            Nicki (w nagłówkach) co do zasady odmieniamy? Częstokroć to niewykonalne. Proszę o źródło.
            Poza tym:
            1) Pana kolega dodał przed nickiem „Panie” co (w moim przynajmniej odczuciu) świadczy o traktowaniu „Nowaka” jako nazwisko. Czytując fora internetowe nie spotkałem się ze wzbogacaniem nicka o „Panie/Pani” w odpowiedzi zwrotnej. To byłoby śmieszne! [„Panie(?) fakty”, „Panie kicaju58”, „Pani(?) qwerto” – to przykłady (po odmianie) z jednego tylko forum.] I nie zawsze wiadoma jest płeć forumowicza/czki, więc jak?
            2) Dowcipkowanie i żartowanie w wypowiedziach instruktażowych niesie duże niebezpieczeństwa. W czasach wczesnej Solidarności Jan Kamyczek („Demokratyczny Savoir Vivre”) udzielił w „Przekroju” wyjaśnienia co do pierwszeństwa honorowego: „…szarża wyższa przed niższą, stanowisko wyższe przed niższym, wiek starszy przed młodszym, ZWIĄZKOWIEC PRZED NIEZRZESZONYM…” i z tego ostatniego później się tłumaczył, że to był żart. A tu dziś już nie bardzo wiadomo, czy to był żart, prekognicja, czy kształtowanie zwyczaju.

            • Paweł Pomianek

              Nicki (w nagłówkach) co do zasady odmieniamy? Częstokroć to niewykonalne. Proszę o źródło.

              Już kolejny raz podkreśla Pan, że są sytuacje, gdy czegoś odmienić się nie da. W stu procentach się zgadzam. Ale jednocześnie język polski jest fleksyjny. Imiona są odmienne (o ile to możliwe). Nie wiem, jak Pan, ale ja jednowyrazowy pseudonim traktuję jak imię. Oczywiście jeśli kończy się cyfrą (lub np. na -u), wtedy nie odmieniam.

              Pana kolega dodał przed nickiem „Panie” co (w moim przynajmniej odczuciu) świadczy o traktowaniu „Nowaka” jako nazwisko.

              Myślę, że to nadinterpretacja :-). Niezależnie od tego, jak ktoś się podpisuje, piszę do każdego, kogo nie znam per pan, pani. Mnie się ta moda na używanie Pan przed nickiem podoba. Twórzmy wyższe standardy.

              2) Dowcipkowanie i żartowanie w wypowiedziach instruktażowych niesie duże niebezpieczeństwa.

              Oj, to chyba musiałbym Pan w pierwszej kolejności uderzyć w profesora Bańkę, który jest mistrzem żartobliwych odpowiedzi. Nawet taka społeczność jest w internecie: Profesor Bańko i jego cięte riposty. Oczywiście nikt tutaj się z nim nie porównuje, ale jest on w tej kwestii trochę takim naszym mentorem. Dodam, że kwestia tej żartobliwości akurat tutaj może być równie dobrze z kolei moją nadinterpretacją.

              Podrzucę link Tomkowi, niech sam się broni ;-).

        • Tomasz Powyszyński

          Oczywiście ja też wolę, gdy ktoś stosuje konstrukcję „Panie + imię w wołaczu”. Problem w tym, że Pan imienia nie podał. Jako wyjaśnienie użytej przeze mnie formy mogę podać fakt, że sam na forach internetowych używam nazwiska Ruciński jako pseudonimu. Jeżeli więc miałbym traktować to bezwzględnie ― zawsze i wszędzie ― jako nazwisko, to powinienem oburzać się na ludzi, którzy piszą tam do mnie np. „Ruciński, co słychać?”, bo nie używają odpowiedniej formy grzecznościowej. 🙂

          A wyobraźmy sobie sytuację, gdy pytanie zadaje nam, dajmy na to, Waldemar Kot, podpisując się jako „Kot”. Gdybym rozpoczął odpowiedź od zwrotu „Kocie” lub „Panie Kocie” ― a byłoby to uprawnione ― pan Waldemar mógłby się poczuć urażony, o ile w swoim podpisie widziałby nazwisko, a nie pseudonim. Co prawda w przypadku podpisu „Nowak” łatwiej się domyślić, że chodzi o nazwisko, ale ― tak jak wspomniałem na początku ― w Internecie nie jest to takie oczywiste zawsze i wszędzie.

          Można więc zasugerować jedno: jeżeli chce Pan, by „Nowak” traktować jako nazwisko, to proszę je zapisać jak nazwisko, czyli np. „Jan Nowak”. Wtedy nikt nie będzie miał wątpliwości, co jest czym. 🙂

          Pozdrawiam serdecznie
          TP

          • Tomasz Marek

            Reasumując:
            1) Lubi Pan zwrot nagłówkowy (w stosunku do swojej osoby, w dyskusjach internetowych i e-mailach): Panie+imię w wołaczu. Ja nie – uważam to za nieuzasadnione spoufalenie i mam po swojej stronie autorytety w kwestii etykiety językowej.
            2) W podpisie domniemywa Pan w pierwszym rzędzie pseudonimu. Może taka jest specyfika na forach, ale już nie w e-mailach. Ta sama specyfika wskazuje na nieodmienianie nicka. Jeżeli kieruje się wypowiedź do kogoś konkretnego (podpisanego nickiem), obserwuję następującą (bardzo powszechną) formułę: „do: qwerty”, „do: kicaj58”.
            PS. Sprawa ze zwracaniem się do Pana Nowaka nie dotyczy mnie osobiście, nie mogę więc ustosunkować się do Pańskiej rady, by podpisywać się „Jan Nowak”. Do do zasady natomiast, to w praktyce urzędowej/biurowej często (chyba nadal) stosuje się sygnowanie samym nazwiskiem, i nie zachodzą nieporozumienia, stąd Pańskie wyjaśnienia z przykładami Kot i Ruciński są dla mnie trudne do przyjęcia. Może to kwestia różnicy pokoleń.

          • Tomasz Powyszyński

            1. To, że lubię daną formę, nie znaczy, że stosuję ją w stosunku do każdego i w każdej sytuacji.

            2. Ta konkretna sytuacja, gdy użyłem zwrotu „Panie Nowaku”, nie była korespondencją mailową, ale dyskusją na blogu, której zdecydowanie bliżej do forum niż e-maila.

            PS. Przepraszam zatem – tak bardzo się skupiłem na tym, by odpowiednio uzasadnić swoje podejście, że nie zwróciłem uwagi, iż uwagę zwróciła mi inna osoba. 🙂

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

Archiwa

marzec 2011
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728293031  

Nasze nagrania