Ciekawostki językowe

---

• 30 kwietnia 2018

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (53)

  W tym miesiącu ciekawostki w ten lub inny sposób odnoszą się do gwar czy znaczeń lokalnych. Przygotował je Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… mazurzenie (gwarowa wymowa małopolska i mazurska, dziś najbardziej znana z gwary góralskiej) nie dotyczy rz? Dlaczego Górale (a przedtem Mazurzy i Małopolanie), którzy zamiast sz, ż, cz i dż wymawiają odpowiednio [s], [z], [c], [dz] (np. […]

• 21 marca 2018

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (52)

  W tym miesiącu ciekawostki – publikowane wyjątkowo nieco wcześniej – koncentrują się wokół kwestii ortograficznych. Przygotował je Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… ponoć najstarszy udokumentowany błąd ortograficzny to zapis nazwy miejscowości *Ożechowo w poznańskich rotach sądowych? Błąd świadczy o zaniku wymowy dwugłoskowej [rż] na rzecz dzisiejszego zrównania się w wymowie ż i rz. Są i inne. W mało znanym […]

• 26 lutego 2018

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (51) – olimpijskie

  Luty upłynął – przynajmniej kibicom – pod znakiem zimowych igrzysk olimpijskich w Pjongczangu. Z tego względu lutowe ciekawostki, podobnie jak ciekawostki 36, będą w ten lub inny sposób związane z tematyką olimpijską. Tekst przygotował gospodarz strony. 1. Czy wiesz, że… słownik języka polskiego PWN dopuszcza dwojaką wymowę nazwy curling? Bardziej spolszczony [karling] oraz zbliżony do oryginału [kerling]. Jeśli chodzi o […]

• 28 stycznia 2018

  Ciekawostki językowe (50) – jubileuszowe

  Nasze pierwsze ciekawostki językowe opublikowaliśmy 14 sierpnia 2013 r. Cykl szybko zadomowił się u nas na stałe i wkrótce zaczął się pojawiać regularnie jako ostatni artykuł w kolejnych miesiącach. Dziś mały jubileusz, bo to już 50. odcinek ciekawostek. Na początek dwie krótkie ciekawostki, a potem mała garść wspomnień, podsumowań. 1. Czy wiesz, że… form zaimków cię i ciebie nie można […]

• 29 grudnia 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (49)

  Rok 2017 kończymy małą porcją językowych ciekawostek, ponownie przygotowaną przez Tomasza Marka. 1. Czy wiesz, że… przymiotnik nikczemny pochodzi od niczego (czyli od nic)? Powiedzieć o kimś niczemny (bo tak zapisywano to 400 lat temu) znaczyło, że ‘jest niczym’, czyli, jak mówiono dawniej, niczem. „Niczemny król niczemnym ludziom wolność daje” (M. Bielski, 1551 r.). To przysłowie wciąż jest aktualne – […]

• 28 listopada 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (48)

  Na koniec listopada tradycyjna dawka językowych ciekawostek, ponownie przygotowanych przez Tomasza Marka. 1. Czy wiesz, że… dziś tak nowe, młodzieżowe słowo banować było znane w XVII w.? Znaczyło ’gryźć się‘, ’smucić‘ i Brückner przypisuje mu węgierskie pochodzenie. Pokrewne było bańtować, co tłumaczy się jako ’niepokoić‘, ’urażać‘. W kolędzie z 1693 r. pobanowaty użyto w znaczeniu ’obrażony’. I tak oto angielski […]

• 30 października 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (47)

  Oto i październikowa dawka językowych ciekawostek przygotowanych przez Tomasza Marka. 1. Czy wiesz, że… istnieją dwa niezależne czasowniki warzyć i ważyć? Pierwszy z nich pochodzi od waru (dawny rzeczownik oznaczający „wrzący płyn, wielkie gorąco, gwałtowność”) i oznacza ‘gotowanie’, ale i ‘zmrożenie, ścięcie białka’, a drugi – od wagi i jest ‘pomiarem wagi (masy)’. Pochodny dokonany od warzyć: zwarzyć – ma […]

• 28 września 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (46)

  Na koniec września nowy zestaw językowych ciekawostek przygotowany przez Tomasza Marka. Można powiedzieć, że wszystkie one wiążą się bezpośrednio z historią języka. 1. Czy wiesz, że… przymiotnik koronny, obecnie znany z zestawienia świadek koronny, ma stary i, co najciekawsze, polski źródłosłów? O koronnym piszą słowniki w II poł. XIX w. w znaczeniu «wielki», «główny», «wybitny». Grotmaszt był masztem koronnym (też: […]

• 30 sierpnia 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (45)

  W sierpniu 2013 opublikowaliśmy nasze pierwsze ciekawostki językowe. Cykl zadomowił się u nas na stałe i dziś prezentujemy już czterdziesty piąty odcinek. Tym razem opracowany przez gospodarza serwisu Pawła Pomianka. 1. Czy wiesz, że… słowo Sowieci możemy pisać zarówno wielką, jak i małą literą? Wprawdzie podstawową pisownią jest ta dużą literą, a prof. Mirosław Bańko sugeruje, że wyraz ten sam […]

• 28 lipca 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (44)

  Na koniec lipca nowy zestaw językowych ciekawostek przygotowany przez Tomasza Marka. 1. Czy wiesz, że… absolutną regułą jest obramowywanie każdego zwrotu w wołaczu przecinkami? Oczywiście, jeśli otwiera zdanie, przecinka nie stawiamy przed; jeśli zamyka – nie stawiamy po. I jeśli uznamy, że odpowiedniejsze jest zakończenie frazy w wołaczu wykrzyknikiem lub pytajnikiem, zastępują one przecinek. Ilustracją tej zasady jest typowy zwrot […]

• 29 czerwca 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (43)

  Nową porcję ciekawostek przygotował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… zaimek zwrotny, oprócz swej normalnej funkcji w zdaniu, może pełnić funkcję wyłącznie ekspresywną, tj. oddającą uczucia? Dotyczy to celownika (mi, ci, sobie). Aby zdanie pozbawić ekspresji bez zmiany treści, wystarczy ten zaimek wykreślić. Źle mi wyglądasz. O, zmizerniała mi pani… Przestań mi płakać! To mi człowiek! Dobrze sobie pani wygląda. […]

• 30 maja 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (42)

  Oto kolejna porcja ciekawostek. Jako że końcem maja i początkiem czerwca przypadają Dzień Matki i Dzień Dziecka w dzisiejszych ciekawostkach będzie m.in. i o rodzicach, i o dziecku. Materiał przygotował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… słowo dziecko, dziś mające tak miłe konotacje, powstało początkowo jako określenie pejoratywne (uwłaczające) i znaczyło tyle, co bękart? Ilustruje to Klonowic w wierszu „Worek […]

• 28 kwietnia 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (41)

  Po kilkumiesięcznej przerwie prezentujemy kolejną porcję ciekawostek. Przygotował je ponownie Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… łabędzi śpiew, który w znanym frazeologizmie oznacza ‘ostatni przejaw czyjejś działalności w danej dziedzinie’, łączy się z elementami kontekstu wg schematu: „czyjś” łabędzi śpiew, a nie łabędzi śpiew „*czegoś”? Czyli Zdobycie hattricku w meczu z Belgami było łabędzim śpiewem Bońka w jego polskiej zawodniczej […]

• 29 grudnia 2016

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (40)

  Oto ostatnia w tym roku porcja ciekawostek. Opracował je Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… wołacz rzeczowników mysz, rzecz, klacz… nie brzmi *myszo!, *rzeczo!, *klaczo!, jak niektórzy mogą sądzić, a myszy!, rzeczy!, klaczy!? Zarówno w liczbie mnogiej, jak i w liczbie pojedynczej! Tak więc, gdy usłyszymy koleżankę wołającą: Myszy! Myszy!, to musimy patrzeć, co robi. Jeśli stoi na krześle, to […]

• 27 listopada 2016

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (39)

  Oto kolejna porcja ciekawostek. Opracował je Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… zestawienie święty mikołaj pisze się małą literą, jeśli nie chodzi o konkretnego świętego, np. „Wynajął świętego mikołaja”, „Tata przebrał się za świętego mikołaja”, „Przed świętami na ulicach i w supermarketach pojawia się mnóstwo świętych mikołajów”? Za orzeczeniem RJP z 7 maja 2004 r. Nie zgadza się z tym […]

• 30 października 2016

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (38)

  Oto kolejna porcja ciekawostek. Październikowe, podobnie jak poprzednie, opracował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… rzeczowniki glanc oraz glans istnieją równolegle i znaczą to samo: połysk? Zatem buty można i glancować, i glansować, choć niektóre słowniki sprzeciwiają się tej pierwszej formie – prof. Bańko nazywa to „zaleceniem” w odróżnieniu od normy językowej, która tego nie zabrania. http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/glansowac-glancowac;679.html 2. Czy wiesz, że… […]

• 28 września 2016

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (37)

  Na koniec miesiąca zwyczajowo ciekawostki. We wrześniu już po raz drugi przygotował je nasz stały współpracownik Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… przysłówki opodal i nieopodal znaczą obecnie to samo (są synonimami), czyli „w pobliżu, niedaleko od”? A jeszcze niedawno (Krasicki, Kraszewski, Sienkiewicz) słowo opodal było antonimem nieopodal, bo znaczyło „daleko”. Na dodatek przysłówek nieopodal kiedyś pisano rozdzielnie (*nie opodal), […]

• 30 sierpnia 2016

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (36) – olimpijskie

  Sierpień upłynął pod znakiem Rio i igrzysk olimpijskich. To właśnie z tym wydarzeniem związane są nasze podsumowujące miesiąc ciekawostki językowe. 1. Czy wiesz, że… poprawna nazwa jednej ze znanych dyscyplin sportowych rozgrywanych na olimpiadzie to badminton, a nie babington. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN z polotem przedstawia jeszcze dwie inne niepoprawne wersje: bagminton i badminington. Autorzy NSPP zwracają też uwagę, […]

• 30 lipca 2016

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (35)

  Na koniec miesiąca tradycyjnie nasze ciekawostki. W tym miesiącu przygotował je nasz stały już współpracownik Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… czasownik wybuchnąć może w czasie przeszłym przybrać dwie formy: – wybuchnął/wybuchnęła – jeśli mamy na myśli stan osoby (wybuchnął śmiechem), – wybuchł/wybuchła – jeśli opisujemy wybuch rzeczy (bomba wybuchła o 14:30)? http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/wybuchnac;15713.html 2. Czy wiesz, że… rzeczownik marsz ma […]

• 26 czerwca 2016

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (34)

  Czerwiec kończymy ciekawostkami. Zostały one sporządzone na podstawie kwestii poruszonych w tym miesiącu w komentarzach na stronie. 1. Czy wiesz, że… obie formy dopełniacza wyrazu łyk, a więc łyku oraz łyka, są akceptowalne? Choć zdarzają się słowniki promujące wyłącznie jedną bądź drugą formę. Praktyka językowa wskazuje, że to zróżnicowanie ma m.in. charakter regionalny. 2. Czy wiesz, że… piszemy sezon symfoniczny […]

---