Autor: Tomasz Marek


  • Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (59)

    Poniższe ciekawostki opracował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… niedawno dominowały (wg niżej wymienionego autora w Krakowie, ale i w Poznaniu, co pamiętam z dzieciństwa) oznaczenia czasu zegarowego bazujące na kwadransach? Myślę, że ich źródłem były zegary wieżowe i ścienne, które – wyposażone w kuranty – biły kwadranse. Objawiało się to np. tak: kwadrans na trzecią oznaczało: „2:15”, trzy [kwadranse, […]

  • Czcionka, font, glif, ligatura

    Dla kogoś piszącego opowieści pióro i długopis odchodzą dziś w niebyt. Współcześni autorzy używają klawiatury i programów komputerowych zwanych edytorami tekstu. Pomogą one w ortografii, ale w zamian wymagają od nas wiedzy i umiejętności, których nie żądano od ludzi pióra jeszcze pół wieku temu. Czym się różni praca autora dawnego od współczesnego? Kiedyś stawialiśmy piórem na papierze znaki pisarskie, dziś […]

  • Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (58)

    Poniższe ciekawostki opracował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… rzeczownik kawa, zanim po wiktorii wiedeńskiej (1683 r.) został przypisany do naparu z ziarna kawowego, znaczył tyle, co kawka (ptak z rodziny krukowatych) i przenośnie oznaczał ‘drwinę’, ‘gadającego bzdury’, a czasownik kawić – ‘drwić’, ‘pleść głupstwa, bałamucić’? Ilustrują to zdania z W. Potockiego: „kto modli, nie umiejąc po łacinie, kawa druga”. […]

  • Zbieg znaków interpunkcyjnych

    W poniższym artykule staram się zmierzyć z nie do końca znaną sprawą zbiegu znaków interpunkcyjnych. Informacje na ten temat są rozproszone i czasem sprzeczne, stąd błędy w tej materii przydarzają się nawet doświadczonym polonistom i redaktorom. Ta publikacja to prawdopodobnie pierwsza w internecie próba zebrania wszystkich obowiązujących w tej kwestii zasad i zaleceń. W niżej prezentowanym tekście ukośnik {/} pełni […]

  • Jak powstają słowa. Pogotowie

    Pogotowie wywodzi się w prostej linii ze staropolskiej konstrukcji przysłówków-okoliczników sposobu, które są w istocie rzeczownikami. Była to (i nadal jest) cecha nierzadka. Tworząc pogotowie, które jest współczesnym rzeczownikiem, historia zatoczyła pełne koło. W języku jest obecna cała grupa okoliczników sposobu będących dziś idiomami mającymi swoje źródło w staropolszczyźnie. W tych wyrażeniach w miejscu przysłówka stoją… rzeczowniki. Jak to? – […]

  • Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (57)

    Poniższe ciekawostki opracował Tomasz Marek. 1. Na pewno wiesz, że… rzeczownik kurek ma kilka znaczeń: ‘kran, zawór’, ‘kogut, kurczak’, ‘wiatrowskaz umieszczany na dachu’, dawniej ‘element zamka broni palnej’. Ale czy wiesz, że w zależności od znaczenia biernik ma inne brzmienie? Dla nieżywotnych „kran”, „zawór”, „element zamka” będzie to B. „widzę kurek”, dla żywotnego „koguta” – B. „widzę kurka”. A dla […]

  • Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (56)

    Poniższe ciekawostki ponownie opracował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… w przypadku przysłówków nieśpieszno i nie śpieszno obie pisownie – łączna i rozdzielna –  są akceptowane? Przynajmniej obie podaje SJP PWN, choć reguła 45.4 nakazuje pisownię łączną. Mało – równouprawnione są niespieszno i nie spieszno, choć prof. Kłosińska wersje z s uważa za przestarzałe. Podobnie jest z czasownikami spieszyć i […]

  • Rusycyzmy prawdziwe i mniemane

    W codziennej polszczyźnie znajduje się wiele rusycyzmów. Niektóre są tak rozpowszechnione, że o ich obcym pochodzeniu nawet nie myślimy. Nad kilkoma z nich zastanówmy się teraz. póki co = ‘na razie’, centralny = ‘główny’, np. dworce kolejowe mają nazwy: Poznań Główny, Kraków Główny, ale Warszawa Centralna, głównodowodzący = ‘wódz naczelny’, iść za czymś = ‘iść po coś’, zwrot w zasadzie […]

  • Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (55)

    Poniższe ciekawostki ponownie opracował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… w staropolszczyźnie epoki przedpiśmiennej istniało zróżnicowanie znaczeniowe form czasu bezokolicznikowego złożonego (będzie widzieć) i form osobowych tegoż czasu (będzie widział)? Forma osobowa (będzie widział) miała znaczenie futurum exactum, czyli czasu przyszłego uprzedniego. W zastosowaniach wyglądało to tak: Będę widzieć podchodzącego nieprzyjaciela. Będę widział, zanim nieprzyjaciel się zbliży. za: Grzegorz Jagodziński, […]

  • Słowa o zmienionym znaczeniu. Zboże, musieć, dziad, dziéwka, kobieta

    Podobno polszczyzna w ciągu ostatnich kilku wieków zmieniała się mniej niż większość innych języków europejskich.  Prof. Miodek wyraził przekonanie, że Polak współczesny bez trudu zrozumiałby średniowiecznego rodaka. No nie wiem… Wiele słów zmieniało znaczenie w czasie. Czy dzisiejszy Polak miałby świadomość faktu, że słyszane pojęcia znaczą co innego niż w zamyśle średniowiecznego mówcy? Skąd miałby wiedzieć, że jego słowa też […]

  • Relikty po r zgłoskotwórczym. Naparstek, pierścień i rżysko

    Język żyje, ewoluuje. Rodzą się nowe słowa, niektóre zmieniają znaczenie, a inne zostają zapomniane.  Ale czasem zdarza się, że nie zanikają całkowicie; pozostawiają ślad po sobie w jakimś innym, pochodnym wyrazie, który ocalał, przetrwał śmierć źródłosłowu. Kiedyś, w języku starosłowiańskim, istniały spółgłoski zgłoskotwórcze (sylaba wtedy obywała się bez samogłoski). Należało do nich ŕ (miękkie r). I dziś r zgłoskotwórcze istnieje […]

  • Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (54)

    Poniższe ciekawostki przygotował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… powstawanie polskich nazwisk to był długotrwały proces, który zaczął się na przełomie XV i XVI w., ale jeszcze w XIX wieku w Wielkopolsce, dzielnicy cywilizacyjnie przodującej, nie wszyscy chłopi mieli oficjalne nazwiska? Paradoksalnie uporządkowanie nazwisk zawdzięczamy dopiero zaborcom. za: prof. Jan Miodek dla „Gazety Wrocławskiej” 2. Na pewno już wiesz, że… […]

  • Jak powstają słowa. Fiakier i dorożka

    Co łączy fiakra z hemoroidami i syfilisem? Czy fiakier i dorożka oznaczają dokładnie to samo? „Fiakier” to irlandzkie imię pochodzenia celtyckiego, które oznacza ‘króla, wodza w bitwie’. Kiedyś było ono w Irlandii bardzo popularne; jedna z legend przypisuje je założycielowi dynastii królów Munsteru [1]. W wykazach świętych Kościoła istnieje jeden św. Fiakier – pustelnik z Brie, który zmarł ok. 670 […]

  • Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (53)

    W tym miesiącu ciekawostki w ten lub inny sposób odnoszą się do gwar czy znaczeń lokalnych. Przygotował je Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… mazurzenie (gwarowa wymowa małopolska i mazurska, dziś najbardziej znana z gwary góralskiej) nie dotyczy rz? Dlaczego Górale (a przedtem Mazurzy i Małopolanie), którzy zamiast sz, ż, cz i dż wymawiają odpowiednio [s], [z], [c], [dz] (np. […]

  • Kłopoty z około

    W dyskusji na temat tekstu Błędy wskazywane w dawniejszych i współczesnych opracowaniach poprawnościowych okazało się, że około to bardzo kłopotliwy wyraz. Wydaje się, że pierwszy zauważył to prof. Bańko [bań1], ale kłopoty nie zrodziły się same – zainicjowały je swymi błędnymi [jag1] [bań1] [bań2] [kdm] uwagami SPP, NSPP i WSPP. Ten artykuł ma ambicję problemy z około zaprezentować przekrojowo. Pierwszy […]

  • Przyczynek do „Witam!” inicjującego e-mail

    Tomasz Marek ● Poniższą analizę przeprowadziłem w ramach mojej prywatnej batalii o zalegalizowanie wreszcie i tak rozpowszechnionego w e‑mailach zwrotu inicjacyjnego „Witam!”. Proszę ją traktować jako głos w dyskusji. Ludziom światłym, znającym historię języka i procesy w nim zachodzące, nie trzeba przypominać o roli literatury w jego kształtowaniu. Źródła pisane są świadectwem, jak się mówi (mówiło) w danym czasie, ale […]

  • Czytamy Mickiewicza

    Autor: Tomasz Marek ● Czy Mickiewicz jest nudny? Na pewno szkoła robi wszystko, by tak został przez uczniów zapamiętany. Może te kilka ciekawostek związanych z jego twórczością przełamie sztampę? Może zaskoczy nawet nauczyciela? Może lekcja minie szybciej… i ciekawiej? 1. Pan Tadeusz. Zaczniemy od Księgi I. Żelazny szkolny temat: „Charakterystyka Telimeny”: Kibić miała wysmukłą, kształtną, pierś powabną, Suknię materyjalną, różową, jedwabną, […]

  • Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (52)

    W tym miesiącu ciekawostki – publikowane wyjątkowo nieco wcześniej – koncentrują się wokół kwestii ortograficznych. Przygotował je Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… ponoć najstarszy udokumentowany błąd ortograficzny to zapis nazwy miejscowości *Ożechowo w poznańskich rotach sądowych? Błąd świadczy o zaniku wymowy dwugłoskowej [rż] na rzecz dzisiejszego zrównania się w wymowie ż i rz. Są i inne. W mało znanym […]

  • Cienka lina, cienka linia, czerwona linia, a może cienka czerwona linia?

    Wyżej wymienione związki wyrazowe są często mylone. Szczególnie pechowy pod tym względem jest ostatni z nich; cienka czerwona linia w polszczyźnie jest stosowana błędnie. Mam nadzieję, że ten tekst wyjaśni frazeologię linii/liny i zapoczątkuje sanację istniejącego stanu rzeczy. Cienka linia to ‘niuans różnicujący pewne rzeczy lub zachowania de facto odmienne lub wręcz przeciwstawne’. „Między byciem uroczym a byciem pretensjonalnym istnieje […]

  • Relikt dawnych wierzeń. Wyraj

    Wszyscy znamy słowo wyraj jako ‘miejsce odpoczynku, odpoczynek’ [SJP PWN]. Pół wieku temu było to słowo młodzieżowe. Starsi z czytelników lub oczytani w literaturze pięknej kojarzą wyraj jako ‘ciepłe kraje, do których odlatują ptaki na zimę’ tudzież sam ‘odlot ptaków’, ale mało kto wie, jak starożytną – kulturową i religijną – historię ma to słowo. Według wierzeń słowiańskich Wyraj to […]


Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

marzec 2024
N P W Ś C P S
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930
31  

Nasze nagrania