Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (74)

Przy tworzeniu ciekawostek ponownie skorzystałem z inspiracji wydanej przez PWN książki Ucha, fochy, tarapaty Agaty Hąci (1, 3, 4) oraz publikacji właściciela eKorekta24.pl Łukasza Mackiewicza, pt. 497 błędów (2), (oprac. ciekawostek: Paweł Pomianek).

Małgorzata Kubicz / © Językowe Dylematy 2015, zdjęcie: Marcin Bukała

1.
Czy wiesz, że…
choć rzeczownik opus jest zakończony na „s”, co sugerowałoby, że jest rodzaju męskiego, w rzeczywistości – podobnie jak w łacinie, z której został zapożyczony – ma rodzaj nijaki? Dlatego powiemy i napiszemy to opus, a nie *ten opus. To jednak nie koniec wyjątkowości tego wyrazu. Będąc rodzaju nijakiego, w odmianie zachowuje się on bowiem jak rzeczownik rodzaju… męskiego. Odmieniamy go więc tak jak np. rzeczownik rebus: opusu, opusowi, z opusem.

2.
Czy wiesz, że…
liczebniki nieokreślone moc, gros i szereg, które w swej pierwotnej funkcji były rzeczownikami, wymagają czasownika w rodzaju nijakim? Jest tak pomimo tego, że moc jest rodzaju żeńskiego a szereg – męskiego. Rzeczowniki te uległy procesowi numeralizacji (uliczebnikowienia), znacząc w tej wtórnej funkcji tyle co 'duża ilość czegoś’. Dlatego też mają również wymagania gramatyczne charakterystyczne dla liczebników. Istnieją oczywiście również konteksty, w których wyrazy te występują w funkcji rzeczowników – wtedy rodzaj orzeczenia jest zgodny z ich rodzajem (np. pierwszy szereg wroga padł [nie *padło] po pierwszej salwie).

3.
Czy wiesz, że…
ucha są w kłódkach, torbach, siatkach, dzbanach, igłach, czyli wszystkich rzeczach z częściami w kształcie łuku, prostokąta lub pętli (zwykle będących uchwytami)? Natomiast czapka z klapkami opuszczanymi po bokach ma już uszy – być może dlatego, że stykają się one z ludzkimi uszami.

4.
Czy wiesz, że…
piszemy wziąć a nie *wziąść, ponieważ wyraz ten pochodzi od jąć? Podobnie jak: odjąć, przejąć, podjąć, nająć czy zdjąć.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

lipiec 2020
N P W Ś C P S
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031  

Nasze nagrania