Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (58)

Poniższe ciekawostki opracował Tomasz Marek.

Kiedyś rzeczownik kawa znaczył tyle, co kawka (ptak z rodziny krukowatych) i przenośnie oznaczał ‘drwinę’, ‘gadającego bzdury’. / Zdjęcie: Photoxpress.com

1.
Czy wiesz, że…

rzeczownik kawa, zanim po wiktorii wiedeńskiej (1683 r.) został przypisany do naparu z ziarna kawowego, znaczył tyle, co kawka (ptak z rodziny krukowatych) i przenośnie oznaczał ‘drwinę’, ‘gadającego bzdury’, a czasownik kawić – ‘drwić’, ‘pleść głupstwa, bałamucić’? Ilustrują to zdania z W. Potockiego:
„kto modli, nie umiejąc po łacinie, kawa druga”.
„darmo wiersze dawać w druki, […] bo gdzie się syllaba nie uda, chcąc przybrać jej podobną, kawi drugi cuda”.
Uważam, że sarmackie wyrażenia nie kaw! i kawisz!? znakomicie się nadają, by zstąpić współczesną „łacinę” spod śmietnika: nie pier..l!, i pier..lisz!? Są krótkie i dosadne; mają szansę ponownie się przyjąć. Może je przywrócimy żywej polszczyźnie?
za: A. Brückner, Język Wacława Potockiego…

2.
Czy wiesz, że…

oprócz znanego (już w XVII w. wymienianego w farsach) Pacanowa (tego, w którym „kozy/Kozy kują”) są i inne miejscowości wykpiwane przez staropolskich facecjonistów (żartownisiów)? Są to np.: Kołaczyce (Jasielskie), gdzie „wąsy nawłoczą” (=nawlekają – zaściankowa moda fryzowania wąsów; siedemnastowieczny synonim zacofania i nieuctwa) i Kosów. Znana była kpiarska fraza: pytaj się do Kołaczyc, gdzie wąsy nawłoczą, tamże cię polityki, rozumu nauczą. Czytamy też w „Śmiesznej Gazecie” z XVII w.: Z Kosowa donoszą, że Imcp. [=jegomość pan] Wojewodzic Pasiecki star.[-osta] Sianograbski dnia wczorajszego tam stanął dla nawleczenia wąsów, a stamtąd ma jechać do Pacanowa po ogórki.
Nawiasem mówiąc, owo „kucie kóz” w XVII w. przypisywano Bawarii. Dopiero później doczepiono ten zwyczaj pacanowiakom, co w 1933 r. utrwalił Kornel Makuszyński w Przygodach Koziołka Matołka. Cóż, marka zobowiązuje. Jak się mieszka w Pacanowie, to… wypada się tylko cieszyć, gdy wszystkie kozy na nas skaczą.
za: A. Brückner, Język Wacława Potockiego…

3.
Na pewno wiesz, że…

mianem eufemizmu określamy ‘słowo lub wyrażenie użyte zastępczo w celu złagodzenia wyrażeń drastycznych, dosadnych lub nieprzyzwoitych’. Eufemizmy istniały zawsze, jednak Sarmaci używali ich nie tyle do opisywania spraw związanych z seksem (do opisu tychże mieli własne, rozwinięte słownictwo), co do nazwania rzeczy obrzydliwych. Jeden z bardziej ogólnych i zaskakujących eufemizmów dotyczył ekskrementów. Mówiono na nie: coś, ono lub ono iste.
„wiatrem onego nie zbędzie” (przysłowie z XVII w.)
„insza pomarańcza, insze coś kobyle”
Na „sempiternę” mówiono zadnia twarz i panewka. Oto Rozmowa Polaka z 1564 r. (bez kija z domu nie wychodzi):
„…nuż baba, widząc cię bez broni,
Zwłaszcza pijana, zadnią twarz na cię odsłoni,
Pies opadnie, ba i żyd, widząc ręce próżne,
ono iste zastąpi – są przypadki różne…” (pisownia oryginalna).
Na wymioty istniał eufemizm: Malinowski: wybaw nas, Panie, od wypijania duszkiem, […] i najazdów Malinowskich.
za: A. Brückner, Język Wacława Potockiego…


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

wrzesień 2018
N P W Ś C P S
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30  

Nasze nagrania