Rok: 2017

---

• 16 sierpnia 2017

  Z historii języka: dykcja ludzi Odrodzenia, czyli jak mówił Jan Kochanowski

  Tomasz Marek ● Szanowni Państwo – sensacja! Jedyne w sieci spotkanie z XVI-wieczną polską wymową! Na podstawie wskazówek prof. St. Urbańczyka, zawartych w specjalnym numerze Języka Polskiego (XXXIII) z 1953 r., postarałem się (nieudolnie – nie jestem aktorem ni lektorem zawodowym) odtworzyć dla Państwa TREN IV Jana Kochanowskiego w brzmieniu, jakie najprawdopodobniej wypłynęłoby z ust Mistrza z Czarnolasu. Mnie, człowiekowi […]

• 8 sierpnia 2017

  Redaktor – po stronie autora

  Dzisiejszy wpis chcę poświęcić kwestii współpracy redaktora (adiustatora) z autorem, a konkretnie mówiąc – temu, co uważam za podstawową zasadę dobrego współdziałania. Sugestie kieruję przede wszystkim do młodych redaktorów, zaczynających pracę w zawodzie. Są to wnioski, które wyciągam na podstawie moich ośmiu już lat codziennej współpracy z wieloma autorami. Uważam bowiem, że jest pewna zasada działania, która pozwala uzyskać zaufanie […]

• 28 lipca 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (44)

  Na koniec lipca nowy zestaw językowych ciekawostek przygotowany przez Tomasza Marka. 1. Czy wiesz, że… absolutną regułą jest obramowywanie każdego zwrotu w wołaczu przecinkami? Oczywiście, jeśli otwiera zdanie, przecinka nie stawiamy przed; jeśli zamyka – nie stawiamy po. I jeśli uznamy, że odpowiedniejsze jest zakończenie frazy w wołaczu wykrzyknikiem lub pytajnikiem, zastępują one przecinek. Ilustracją tej zasady jest typowy zwrot […]

• 17 lipca 2017

  Z historii języka: krewni i powinowaci

  Rok temu badałem, jakimi zwrotami i tytułami posługiwali się nasi przodkowie w rozmowie między sobą (zobacz artykuł: Zwroty adresatywne). Ten artykuł może być traktowany jako jego kontynuacja – kontakty pomiędzy członkami rodziny były żywe i nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa w rozmowie między nimi oraz o nich były bardzo istotne. Miały też znaczenie w aktach prawnych. Wszystkie zamieszczone poniżej informacje […]

• 7 lipca 2017

  Najstarsze zapisane polskie słowo raz jeszcze

  Przed zdaniem z Księgi henrykowskiej AD 1268 i przed powstaniem domniemanej kroniki z opisem bitwy legnickiej (po 1241 r.) istnieje jeszcze starszy (AD 1233) dokument zawierający zapisany wśród łacińskich słów… polski rzeczownik pospolity. Nie zgadniesz, jaki! To słowo to gonitwa. Tak, nie mylę się: ‘Item precipimus, quod omnes, cuiucque sint condicionis, decimam ex integro solvant in gonythwam, licet sint aratores […]

• 29 czerwca 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (43)

  Nową porcję ciekawostek przygotował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… zaimek zwrotny, oprócz swej normalnej funkcji w zdaniu, może pełnić funkcję wyłącznie ekspresywną, tj. oddającą uczucia? Dotyczy to celownika (mi, ci, sobie). Aby zdanie pozbawić ekspresji bez zmiany treści, wystarczy ten zaimek wykreślić. Źle mi wyglądasz. O, zmizerniała mi pani… Przestań mi płakać! To mi człowiek! Dobrze sobie pani wygląda. […]

• 20 czerwca 2017

  Gorze! Czy to najdawniej zapisane polskie słowo?

  Panuje opinia, że najstarsze zdanie w języku polskim pochodzi z Księgi henrykowskiej (AD 1268): ‘Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai’ (w transkrypcji: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj!”). Czy to prawda? Pamiętają Państwo zapewne frazę ekspresywną „O, gorze mi, gorze!”, nierzadko stosowaną w archaizowanych przekładach (np. Eurypides, Hyppolytos uwieńczony), ale i w rodzimej literaturze (Sienkiewicz, Krzyżacy). Wielu okrzyk […]

• 13 czerwca 2017

  Stanowisko kierowania burmistrza

  Tym razem wpis z przymrużeniem oka (choć nie do samego końca). Oto pytanie Czytelniczki: Dzień dobry, chciałabym dowiedzieć się czy forma, która pojawia się w dokumentach urzędowych  np: „utworzono stanowisko kierowania Burmistrza, utworzono stanowisko kierowania wójta” jest poprawna? Spotkałam się ze „stanowiskiem kierowania ogniem”, „stanowisko sterowania statkiem” ale „stanowisko kierowania Burmistrza” brzmi dla mnie hmm… dziwnie (?) Dziękuję bardzo za […]

• 7 czerwca 2017

  O książce „Edytorstwo” Łukasza Garbala zdań kilka

  Dla osób zajmujących się na co dzień edytorstwem lub planujących się tym zawodowo zajmować niewątpliwie lektura obowiązkowa. Dla redaktorów i korektorów źródło wielu cennych refleksji. Nie jest to może lektura bezpośrednio związana z tematyką strony, bo my zajmujemy się redakcją i korektą tekstów pisanych na świeżo i bieżącymi dylematami językowymi, podczas gdy wspominana publikacja Edytorstwo. Jak wydawać współczesne teksty literackie […]

• 30 maja 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (42)

  Oto kolejna porcja ciekawostek. Jako że końcem maja i początkiem czerwca przypadają Dzień Matki i Dzień Dziecka w dzisiejszych ciekawostkach będzie m.in. i o rodzicach, i o dziecku. Materiał przygotował Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… słowo dziecko, dziś mające tak miłe konotacje, powstało początkowo jako określenie pejoratywne (uwłaczające) i znaczyło tyle, co bękart? Ilustruje to Klonowic w wierszu „Worek […]

• 22 maja 2017

  Czasownik modalny. Orzeczenie modalne

  O czasownikach modalnych często słyszymy, ucząc się języków obcych. Oczywistością (czy na pewno?) jest, że występują one także w polszczyźnie. Czasownik modalny to taki, który – jak czytamy w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN – wyraża subiektywny stosunek mówiącego do treści własnej wypowiedzi lub – możemy uzupełnić – do danej czynności: wykonywanej lub takiej, która jest zaplanowana. Cechą tej grupy […]

• 15 maja 2017

  Traktat o kucaniu

  Wielkopolanie mogą kucać, zarówno leżąc czy siedząc, jak i stojąc czy chodząc – w przeciwieństwie do reszty Polaków, którzy jak kucają, to siedzą w kucki. Jakim cudem? Poczytaj! Rzeczownik kucki, pomimo że Wikisłownik przedstawia go jako odmienny (wzbogacając go o l.p., czego ogół słowników nie zna), wg SJP PWN ma tylko jedną (obok M l.mn.) formę deklinacyjną: dopełniacz l.mn. stosowany […]

• 4 maja 2017

  Wielkie litery w nazwach nieoficjalnych

  O tym jak pomarańczowy sfaulował niebieskiego, przez co Pomarańczowi przegrali. Dostaliśmy pytanie o pisownię takich nazw, jak: „Kocioł Czarownic” (chodzi o Stadion Śląski), „Złota Jedenastka” (mowa o reprezentacji Węgier z lat 1950–1954), „rycerze wiosny” (określenie nadane piłkarzom ŁKS-u), „Pomarańczowi” (reprezentacja piłkarska Holandii). Pierwszy wątek dotyczy nazw obiektów budowlanych i klubów sportowych. Nazwy te, choćby nieformalne, piszemy od wielkich liter. Jeśli […]

• 28 kwietnia 2017

  Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (41)

  Po kilkumiesięcznej przerwie prezentujemy kolejną porcję ciekawostek. Przygotował je ponownie Tomasz Marek. 1. Czy wiesz, że… łabędzi śpiew, który w znanym frazeologizmie oznacza ‘ostatni przejaw czyjejś działalności w danej dziedzinie’, łączy się z elementami kontekstu wg schematu: „czyjś” łabędzi śpiew, a nie łabędzi śpiew „*czegoś”? Czyli Zdobycie hattricku w meczu z Belgami było łabędzim śpiewem Bońka w jego polskiej zawodniczej […]

• 7 marca 2017

  Odmiana nazwisk dwuczłonowych. Saryusz-Wolski

  Jan Grzenia w Poradni PWN tak wyjaśnia reguły: 1) Każdy człon dwuczłonowych nazwisk żeńskich, który w mianowniku kończy się na -a, odmieniamy, np. o Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. 2) Każdy składnik dwuczłonowych nazwisk męskich również odmieniamy, chyba że pierwszy człon jest nazwą dawnego herbu lub przydomka, np. o Pobóg-Malinowskim. Za drem Tomaszem Korpyszem (UKSW, UW): Zgodnie z dawną tradycją człon pierwszy powinien pozostać […]

• 5 marca 2017

  Czy potrzebny tu przecinek przed drugim „i”

  Niedawno otrzymaliśmy od Czytelniczki następujące pytanie: Szanowni Państwo, czy powinien być wstawiony przecinek po wyrazie „kunszt” w następującym fragm. zdania: Mamy nadzieję, że i tym razem docenią Państwo ich cierpliwość i kunszt i oczywiście mistrzostwo Natury, która w nieintuicyjny sposób znajduje wyjście… Wg mnie nie, bo to drugie „i” nie jest powtórzonym „i” występującym wcześniej, bo pierwsze pełni funkcję łącznika […]

• 17 stycznia 2017

  Wypowiedź dialogowa a narracja odnosząca się do zachowania osoby mówiącej oraz innej osoby

  Wypowiedź dialogową jednej postaci – wraz z uwagami narratora, odnoszącymi się do tej wypowiedzi lub zachowania osoby mówiącej – należy składać w ciągu, niezależnie od długości (Wolański, Edycja tekstów, s. 334). Lubią się na tę zasadę powoływać redaktorzy i korektorzy tekstów, czasami niepomiernie rozwijając jej obowiązywanie, tak że pomiędzy dwie wypowiedzi jednego bohatera chcieliby niekiedy wsunąć bardzo długi opis zawierający […]

• 6 stycznia 2017

  Miejscowość Brzezie. Przymiotnik brzeski

  Pan Marek przysłał ostatnio następujący email: Ostatnio zmieniono w mojej miejscowości nazwy ulic. Ulica prowadząca do miejscowości Brzezie, dostała nawę „Brzezińska”. Czy w tym przypadku ulica nie powinna się nazywać „Brzezieńska”? Proszę o odpowiedź Szanowny Panie, na początek, jak zawsze, trzeba podkreślić, że nazwy miejscowości i ich mieszkańców oraz tworzone od nazw przymiotniki oraz odmiana danej nazwy rządzą się swoimi […]

---