Jak powstają słowa. Dworzec i вокзал [wokzał]

Co łączy dworzec i warszawską ulicę Foksal z londyńską dzielnicą Vauxhall?

Pierwsza stacja kolejowa w Poznaniu na Jeżycach.
Na tę budowlę H. Cegielski przeniósł staropolską nazwę „dworzec”.

Dzieje powstawania jakiegoś pojęcia niełatwo jest odtworzyć, zwłaszcza gdy jest to wyraz dawny, powstały przed erą pisma. Śledzenie, jak pewna zbitka fonemów nabiera znanego nam dziś sensu, jest pasjonujące. Dróg do nowego słowa lub znaczenia jest wiele.

Zdarza się, że pewne pojęcia istnieją w języku, ale tracą rację bytu w jednym znaczeniu, by otrzymać drugie życie w innym. Przykładem jest dworzec, który w staropolszczyźnie oznaczał dwór wiejski lub budynki gospodarcze do dworu należące (Linde). Latem 1848 r. doprowadzono do Poznania linię kolejową ze Szczecina. W Wielkim Księstwie Poznańskim narastała wtedy świadomość narodowa i było wielu działaczy walczących z wynaradawiającą polityką Prus. Jednym z nich był Hipolit Cegielski (1816 – 1868, poznański przemysłowiec, działacz społeczny i filolog), który w tym właśnie roku założył w Poznaniu pierwszy nieocenzurowany polski dziennik. W redakcji naradzano się nad tym, jak przetłumaczyć niemiecki wyraz Bahnhof. Cegielski optował za dworcem, a że poczytny dziennik konsekwentnie tej nazwy używał, szybko przyjęła się ona w Wielkopolsce i w Galicji, choć w Królestwie (zabór rosyjski) długo się opierano i stosowano nazwy niemiecką lub rosyjską.

Bywa też, że dane słowo powstałe w jednym języku jest przenoszone do innego, ale ze zmienionym znaczeniem. Ilustruje to rosyjska nazwa dworca, вокзал [wokzał].

W tym samym, ważnym dla kolejnictwa 1848 r. do centrum Londynu, stolicy ojczyzny kolejnictwa, doprowadzano linię kolejową, która kończyła się w dzielnicy Vauxhall, znanej z ogrodów publicznych o tej samej nazwie. Również wtedy Rosjanie otwierali pierwszą stację kolejową w stolicy cesarstwa, Petersburgu. Zwiedzając londyńską stację, carscy inżynierowie widzieli zapewne napis na budynku: „Vauxhall” [woxhol], i tę nazwę szczegółową przenieśli do swojego języka, jako nazwę ogólną.  Odtąd w Rosji budynek stacji kolejowej nazywa się вокзал [wokzał].

Vauxhall nie tylko dla nich był natchnieniem. W Warszawie już od połowy XVIII w. istniały ogrody, które w roku 1776 przeznaczono na miejsce rozrywki zamożnych warszawiaków i nadano im nazwę… Vauxhall, skopiowaną od ogrodów londyńskich. I tak nasz warszawski Vauxhall (dziś Foksal) wyprzedził rosyjski вокзал [wokzał] o 72 lata, podobnie jak warszawska linia kolejowa wyprzedziła o trzy petersburską.

— Tomasz Marek


One Reply to “Jak powstają słowa. Dworzec i вокзал [wokzał]”

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

listopad 2017
N P W Ś C P S
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
2627282930  

Nasze nagrania