Traktat o kucaniu

Dziś kucać to 'przysiąść na własnych piętach, przyjąć pozycję kuczną, która skutkuje siedzeniem w kucki’, ale jeszcze nie tak dawno oznaczało w ogóle 'przysiąść, przycupnąć’.
/ Zdjęcie: Marcin Bukała
Wielkopolanie mogą kucać, zarówno leżąc czy siedząc, jak i stojąc czy chodząc – w przeciwieństwie do reszty Polaków, którzy jak kucają, to siedzą w kucki. Jakim cudem? Poczytaj!

Rzeczownik kucki, pomimo że Wikisłownik przedstawia go jako odmienny (wzbogacając go o l.p., czego ogół słowników nie zna), wg SJP PWN ma tylko jedną (obok M l.mn.) formę deklinacyjną: dopełniacz l.mn. stosowany w zwrocie „wstać z kucek”. Doroszewski podaje, że w miejsce kucek (M l.mn. „te” kucki) istniał kiedyś rzeczownik kucek; dziś już nieużywany i (jako M l.p. – „ten” kucek) niezrozumiały. Jedyne zastosowanie kucek to pozycja „siedzieć w kucki” i do tej właśnie postaci wyrażenie zmierza jako do nieodmiennego idiomu. Dowodem na to jest fakt kierowania przez SJP PWN z hasła w kucki do wyrażeń przyimkowych (jak w bród, w przód), które są nieodmienne. Korpus PWN na dwadzieścia pięć zastosowań prezentuje tylko jedno literaturowe i jedno potoczne użycie formy odmiennej. Bezpieczniej zatem jest mówić „siedział w kucki” niż „…w *kuckach”, a „wstać z (?)kucek” zastąpić przez „wstać z siedzenia w kucki” lub (patrz poniżej) „wstać z pozycji kucznej”. Rzeczownik „kucki”, dziś jeszcze występujący w dwóch (skądinąd tylko!) przypadkach, niebawem będzie stosowany tylko w jednym.

Czasownik kucać jest w powszechnym użyciu we wszystkich formach koniugacyjnych. Należy zauważyć, że SJP PWN podaje nielogiczną definicję kucania – fizycznie nie da się „przysiąść NA zgiętych kolanach”. No, chyba że profesorowie UW to potrafią! Dziś kucać to „przysiąść na własnych piętach”, przyjąć pozycję kuczną, która skutkuje siedzeniem w kucki, ale jeszcze nie tak dawno (Maciejowski, 1881; Doroszewski, 1958) oznaczało w ogóle przysiąść, przycupnąć.

Istnieje powiązany z kucaniem przymiotnik kuczny. SJP PWN nie uwzględnia jego żeńskiej formy kuczna, chociaż obok usankcjonowanego „siadu kucznego” występuje „pozycja kuczna”.

Zupełnie czymś innym, bo klaczą kuca, jest (dziś niestosowany) rzeczownik kucka. Jego M l.mn. to oczywiście kucki.

A teraz ciekawostka regionalna mająca stare korzenie. Otóż w gwarze wielkopolskiej przetrwało wyrażenie siedzieć na czempku, które oznacza dokładnie to samo co siedzieć w kucki. Wyrażenie na czempku nie jest znane w Google poza jednym wystąpieniem – znajdziemy je w słowniku francusko-niemiecko-polskim wydanym w Lipsku w 1848 r., który podaje jego synonim: „na zadku”. Czyżby kucki (lub zapomniany kucek) i czempek były po prostu… sempiterną? Marzy mi się upowszechnienie czempka. O ileż piękniej byłoby usłyszeć od jakiegoś Kiepskiego: „Bo jak ci zasadzę kopa w czempek…”.

Skoro już zaproponowałem językowy wypad do Wielkopolski, to nie od rzeczy będzie napomknąć, że tu kucać znaczy tyle co pokasływać. My, Wielkopolanie, to jacyś dziwni jesteśmy – i kucamy inaczej, i siadamy też na czymś innym niż reszta rodaków.

— Tomasz Marek


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

maj 2017
N P W Ś C P S
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031  

Nasze nagrania