Przyimki do i na

Przyimki do i na są nieodmiennymi częściami mowy i występują tylko w połączeniu z rzeczownikiem lub wyrazem o podobnej funkcji. Rządzą one odpowiednimi przypadkami.

Przyimek do łączy się z dopełniaczem i wyraża ruch w kierunku jakiegoś miejsca, zwłaszcza ruch zmierzający do wnętrza czegoś, np. Wsiąść do samochodu, do tramwaju (nie: w samochód, w tramwaj). W wyrażeniach takich przyimka do używamy wtedy, gdy miejsce, gdzie się znajduje przedmiot, oznaczymy przyimkiem w z miejscownikiem, np.: do szkoły (bo: w szkole), ale: na uniwersytet (bo: na uniwersytecie).

Z kolei przyimek na łączy się z rzeczownikiem w miejscowniku (o kim?, o czym?) lub bierniku (kogo?, co?) i oznacza miejsce dziania się czegoś (wtedy łączy się z miejscownikiem i odpowiada na pytanie gdzie?) lub miejsce, ku któremu kieruje się czynność (wtedy łączy się z biernikiem i odpowiada na pytanie dokąd?). Przyimek na w funkcji przestrzennej bywa wymienny z do.

Reguły:

  • na występuje przy nazwach części składowych terytoriów oraz przy nazwach wysp i półwyspów, np.: na Cyprze, na Mazurach, na Podhalu, ale: do Wielkopolski, do Małopolski,
  • z nazwami dzielnic miast, np. na Ochocie,
  • przy nazwach państw, części świata, miejscowości, jednostek administracyjnych i topograficznych pojmowanych jako samodzielne całości na jest zastępowane przez przyimek do, wyjątki: na Węgry (nie: do Węgier), na Litwę albo do Litwy (rzadko), na Białorusi, na Syberii, na Łotwę albo do Łotwy, na Słowację albo do Słowacji (rzadko), na Ukrainę (nie: do Ukrainy),
  • występuje regularnie z nazwami regionów z przyrostkiem -yzna, np. na Suwalszczyźnie,
  • na oznacza przestrzeń bardziej ogólnikowo niż do,
  • w znaczeniu przestrzenno-kierunkowym na oznacza kierunek, nie cel czynności, np. Jadę na Kraków (gdy Kraków nie jest celem podróży), Jadę do Krakowa (gdy Kraków jest celem podróży).

Opracowała: Katarzyna Olszewska

Źródła:

  1. Mały słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 1999.
  2. Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny, red. A Markowski, Warszawa 1999.
  3. Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, Warszawa 1978.
  4. Słownik poprawnej polszczyzny, red. W. Doroszewski, Warszawa 1980.

16 odpowiedzi do „Przyimki do i na”

  1. Anna Dziuba

    Dzień dobry, uczę się języka polskiego jako obcego i chciałabym zapytać na czym polega zastosowanie przyimka na w znaczeniu np. „pojemnik na jajka” oraz przyimka do w znaczeniu „płyn do prania” ? Właśnie dlaczego nie wolno napisać „pojemnik do jajek” lub „płyn na włosy” ? Z góry dziękuję za odpowiedź

    • Paweł Pomianek

      Dzień dobry. Niestety nie zajmuję się nauką języka polskiego jako obcego. To, który zaimek stosujemy, wynika z utrwalonych w polszczyźnie konstrukcji i – poza ogólnymi regułami, które przedstawiam poniżej – trudno byłoby wyjaśniać każdą z nich czymś poza względami historycznymi. Jeśli jednak jest Pani osobą z przestrzeni języka rosyjskiego, to mam koleżankę, która zajmuje się zawodowo nauką polskiego jako obcego – i również jest bardzo aktywna w internecie. Po pierwsze więc odsyłam do niej: https://www.facebook.com/PolskiKurs Tatiana umie takie rzeczy tłumaczyć nawet po rosyjsku.

      Po drugie przekopiowuję Pani informacje na temat obu przyimków z Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN:

      do przyimek łączący się z rzeczownikiem (lub innym wyrazem w jego funkcji) w dopełniaczu 1. w połączeniu z rzeczownikami, zwykle nieżywotnymi, tworzy wyrażenia oznaczające przeznaczenie: Kufel do piwa. Pasta do podłogi. Boisko do koszykówki. · Jeżeli konstrukcje te łączą się z nazwami pojemników, są zazwyczaj wymienne z konstrukcjami z przyimkiem na. Np.: beczka do piwa beczka na piwo; kosz do śmieci kosz na śmieci; garnek na mleko garnek do mleka. Wyrażenia z przyimkiem do są częściej używane dla podkreślenia stałego przeznaczenia pojemnika. Np.: kieliszki do wódki, garnek do mleka (określenie garnek na mleko może mieć odcień doraźności przeznaczenia). · Konstrukcje takie nie są znaczeniowo wymienne z połączeniami zawierającymi przyimek od, które zazwyczaj oznaczają przedmioty (głównie pojemniki) po czymś, opróżnione z czegoś. Np.: butelka od piwa, garnek od mleka albo ogólniej przedmioty już używane. Stąd różnica: klucz do drzwi 'przeznaczony’ i klucz od drzwi’pasujący do konkretnych drzwi i używany do nich’. · W nazwach produktów i urządzeń zawierających rzeczownik odczasownikowy możliwy jest tylko przyimek do, np.: krem do golenia, proszek do prania, płyn do kąpieli, maszyna do zmywania naczyń; tak samo w połączeniach zawierających nazwy części ciała, np.: szampon do włosów (nie: dla włosów) tłustych, krem do rąk (nie: dla rąk, nie: od rąk), maseczka do cery (nie: dla cery) wrażliwej.

      na przyimek łączący się z rzeczownikiem (lub inym wyrazem w jego funkcji) w bierniku lub w miejscowniku (…) 5. z biernikiem tworzy wyrażenia określające przeznaczenie, cel: Materiał na sukienkę. Kurczak na rosół. Lekarstwo (zioła, maść, krople, tabletki itd.) na coś gdy wymienia się chory narząd: na gardło, na serce, na odciski, albo gdy wymienia się dolegliwość: na ból głowy (też tradycyjnie: od bólu głowy), na kaszel (przestarz. od kaszlu). Skrzynia na węgiel. Kubeł na pomyje. · Jeżeli konstrukcje te łączą się z nazwami pojemników, są zazwyczaj wymienne z konstrukcjami z przyimkiem do, np. beczka na piwo beczka do piwa; kosz na śmiecie kosz do śmieci; garnek na mleko garnek do mleka. Niektóre konstrukcje z przyimkiem na wskazują przy tym na doraźność przeznaczenia przedmiotu (pojemnika), np. garnek na mleko (garnek do mleka przeznaczenie stałe).

      • Anna Dziuba

        Bardzo dziękuję za odpowiedź i tak szczególne wyjaśnienie tematu. A dodatkowo teraz będę wiedziała do jakich źródeł sięgać) , koniecznie odwiedzę rekomendowane przez Pana konto p.Tatiany. Także chciałabym podziękować za stronę „Językowe dylematy”, ponieważ jest wartościowa i pouczająca także dla osób uczących się języka polskiego.Pozdrawiam serdecznie.

    • Tomasz Marek

      Jeżeli był w czasie wojny „delegat Rządu na kraj”, to może być i „dystrybutor na Polskę”. Bardziej interesuje mnie kolejność przydawek. Jeżeli (a tak czuję) „dystrybutor na Polskę” to rodzaj licencji czy funkcji, to tego frazemu (tytułu?) nie możemy zmieniać i przestawiać. Zalecam: „jedyny dystrybutor na Polskę”. Jeżeli określamy czego dystrybutorem jest dana osoba czy firma, napiszemy to (np.) tak: „jedyny dystrybutor Viagry na Polskę”. Przedmiot dystrybucji jako ważniejszy stoi bliżej rzeczownika.

  2. Barbara

    Z zainteresowaniem przeczytałam powyższy tekst, nasunęło mi się przy tym pytanie dotyczące użycia przyimka „na” w drugiej z podanych reguł: „z nazwami dzielnic miast, np. na Ochocie”.

    Kiedy przeprowadziłam się do Krakowa, intuicyjnie mówiłam w ten sposób o różnych krakowskich dzielnicach: „na Bronowicach”, „na Podgórzu” etc. Zwrócono mi uwagę, że nie jest to poprawne, powinno się mówić „w Bronowicach”, „w Podgórzu”, ponieważ nazwy te, ujmując rzecz historycznie, odnosiły się do niezależnych miejscowości, włączonych następnie do Krakowa. A zatem niegdyś mówiło się „w Bronowicach” (czyli: we wsi Bronowice), obecnie zaś, pomimo tego, że Bronowice stały się częścią miasta, forma ta nie uległa zmianie.

    Po przeczytaniu tego artykułu zrodziła się we mnie wątpliwość, czy opisany wyżej sposób użycia przyimka „w” jest faktycznie poprawny, czy też ma charakter regionalizmu. A może użycie obydwu przyimków jest uprawnione?

    • Tomasz Marek

      W sprawie przyimków „do”, „na” i „w” w zastosowaniu do dzielnic miast, prof. Miodek zauważył i uznał za słuszną prawidłowość przechodzenia od „do” i „w” ku „na” w odniesieniu do nowych dzielnic Wrocławia, które niedawno były samodzielnymi miejscowościami. Konkretnie kiedyś jechało się „do Kleciny”, ale po włączeniu jej do miasta, wrocławianie jadą „na Klecinę”. Wynika z tego, że i w przypadku Bronowic „do” jadą tylko starzy krakowianie i tylko on mieszkają „w Bronowicach”, ignorując fakt rozrostu Krakowa.

  3. Paweł Pomianek

    Ja chciałbym tylko mocniej podkreślić jedną rzecz. Rzeczywiście jest tak, jak napisał Wojtek (a Kasia potwierdziła), że zapytanie gdzie? bywa nadużywane. Ale o ile w języku pisanym i w rozmowach oficjalnych powinniśmy się wystrzegać używania tej formy w pytaniach dotyczących kierunku, o tyle w języku mówionym szczególne dbanie o tę kwestię mogłoby – moim zdaniem – graniczyć z hiperpoprawnością. Dlatego zapytania kolegi na ulicy: Gdzie idziesz? na pewno nie należy traktować jako błąd językowy.

  4. Katarzyna Olszewska

    Zaimek pytajny „gdzie” służy do tworzenia pytań o lokalizację. „Dokąd” pyta o miejsce, w kierunku którego odbywa się ruch. „Gdzie” nie określa konkretnego miejsca, jako partykuła podkreśla nierealność. Używanie „gdzie” jest w języku potocznym utartą formą, poprawnie powinno się używać zaimka „dokąd”, np.: Pójdę, dokąd mnie oczy poniosą, a nie: Pójdę, gdzie mnie oczy poniosą. Zaimek „gdzie” powinien być używany w opisach sytuacji statycznych, „dokąd” w opisach ruchu, kierunku

  5. Wojtek

    Coraz częściej używane jest u nas pytanie: gdzie? zamiast dokąd?
    Gdzie idziesz, jedziesz, gdzie to zanieść, gdzie to oddać, gdzie cię podrzucić itp. Czy jest to prawidłowe ? Czy nie powinno się położyć nacisku na rozróżnianie tych pytań?

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

Archiwa

maj 2011
N P W Ś C P S
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
293031  

Nasze nagrania