„Tą samą” czy „tę samą”?

O ile najczęściej nie mamy problemu z zapisem takich form jak tę książkę, o tyle gdy między formą biernika od wyrazu ten, ta stoi wyraz kończący się na , zaczynają się dylematy.

Spotykam się czasem z poglądem, że wybór formy lub zależy od wyrazu stojącego po niej, czyli jedyną poprawną formą byłoby tą samą. Ale nie jest to prawda.

Otóż – mówiąc najkrócej – obie formy: tą samą i tę samą są poprawne, ale dotyczą one innego przypadka. Ta pierwsza jest formą narzędnika, ta druga – biernika.

Przykładowo, napiszemy:
Marek wracał tą samą drogą.
Ale
Marek wybrał tę samą drogę.

W pierwszym przypadku użyjemy formy . Ale nie dlatego, że po wyrazie stoi samą, ale przez dostosowanie do rzeczownika drogą. W drugim przypadku dostosowujemy formę końcówki w sposób identyczny – do rzeczownika, a nie do drugiego zaimka.

W tym przypadku jest jeszcze i tak łatwo, bowiem zaimek od rzeczownika dzieli tylko jeden wyraz, ale podobnie będzie w zdaniu bardziej rozbudowanym:
Za oknem obserwowaliśmy ciągle tę dołującą, okropną deszczową pogodę.
I tutaj także zapiszemy , dostosowując odmianę do rzeczownika (tę pogodę), a nie do występujących po drodze przymiotników.

Trudne? Moim zdaniem łatwe, tylko trzeba zachować czujność, a z czasem wchodzi to w krew. Ale jest jeszcze inne, być może dla niektórych prostsze rozstrzygnięcie tego problemu. Tutaj odwołuję się do tego, co na stronach pewuenowskiej Poradni Językowej napisał jeden z najwybitniejszych językoznawców Mirosław Bańko (cenię go również za zdrowo pojmowany liberalizm językowy, co widać również poniżej):

W szeregu wyrazów tę samą cenę przeplatają się końcówki -ę, -ą, -ę, co komuś refleksyjnie nastawionemu do języka, np. zagranicznemu studentowi uczącemu się polszczyzny, może nasunąć pytanie: dlaczego tak trudno się mówi po polsku? Czy nie prostsze zamiast naszego ę – ą – ę byłoby ę – ę – ę albo ą – ą – ą?

Sekwencję ą – ą – ą oczywiście mamy, ale w narzędniku (tą samą ceną), podczas gdy w pytaniu chodzi o biernik. Jednak także w bierniku mniej więcej do połowy XIX wieku mieliśmy tu jednorodną sekwencję ę – ę – ę, ponieważ mówiło się wtedy tę samę cenę, tamtę twoję cenę itp. Później biernik lp. zaimków przymiotnych w rodzaju żeńskim dostosował swoją końcówkę do form przymiotników i dziś mamy tamtą starą cenę, taką samą cenę i wyjątkowo tę samą cenę, gdyż zaimek ten jako ostatni zachował starą końcówkę żeńską biernika lp. I on jednak w języku mówionym przybiera już formę , co w wydawnictwach normatywnych spotyka się z aprobatą. Piszemy zatem tę samą cenę, a mówimy, zwłaszcza potocznie, tą samą cenę – i tak jest dobrze.

— Mirosław Bańko, PWN

Reasumując:

  1. Powyższą zasadę musimy zachowywać jedynie w tekstach pisanych.
  2. Aby właściwie dobrać formę lub możemy 1. dostosować formę do rzeczownika (nie: przymiotnika czy innego zaimka); 2. określić przypadek, w którym zaimek występuje. Jeśli jest to narzędnik, wówczas posłużymy się formą , jeśli biernik – wybieramy formę .

13 odpowiedzi do „„Tą samą” czy „tę samą”?”

  1. danka R47

    Mam jakoś zakodowane , może mylnie, że określając rzeczownik rodzaju żeńskiego pisałam tę, tę książke tę ścieżkę, widzę tę dziewczynkę ale witam sie z tą dziewczynką.

  2. Doris

    Nasza wymowa powinna być staranna, dlatego nie zgodzę się z podsumowaniem. Sugeruje ono, że w wymowie nie musimy stosować tej zasady, a moim zdaniem powinniśmy. Napisałabym:
    Powyższa zasada jest obowiązkowa dla tekstów pisanych. W wymowie potocznej dopuszczalne są obie wersje.

  3. Pani Doktor Psychologii

    Artykuł ciekawy, niemniej jednak komentarze specjalisty „najeżone” są (choc nie wiem czy to prawidłowe określenie) niemiłymi akcentami (pozwoliłam odnieść się do odpowiedzi udzielonej pod komentarzem P. Jacka).
    Pozdrawiam

  4. Jacek

    Witam , a jak powiemy ? ” Muszę iść w tę stronę” czy „Muszę iść w tą stronę” ? Interesuje mnie tylko i wyłącznie poprawna forma , bo dla mnie nie ma znaczenia czy pisze czy mówię potocznie. Zawsze chcę być poprawny i tylko jedna forma powinna być prawidłowa i dopuszczalna.

    • Paweł Pomianek

      Powiemy czy napiszemy? Napiszemy poprawnie Muszę iść w tę stronę, ale wypowiemy to najstaranniej bez zaznaczenia w mowie ogonków (ich wypowiadanie uznaje się zazwyczaj za hiperpoprawność i ocenia się raczej krytycznie), czyli musze iść w te strone.

      Zawsze chcę być poprawny i tylko jedna forma powinna być prawidłowa i dopuszczalna.

      Skoro chciałby Pan zrobić z polszczyzny matematykę (czy w każdym razie naukę ścisłą), dlaczego Pana powyższa wypowiedź jest tak najeżona błędami, które można by najłatwiej wytłumaczyć niestarannością? Abstrahując już od tego, za jak niegrzeczne powitanie uchodzi Witam. Zawsze powtarzam, że lepiej skupić się na ewidentnych błędach niż zwalczać formy potoczne.

      • Marek

        Ja też chciałbym „zrobić z polszczyzny matematykę” i podobnie jak kolega wyżej robię błędy, bo języka uczyłem się „na wyczucie” zamiast…metodologicznie, tak jak powinno się uczyć przedmiotu ścisłego.

        Chciałbym „zrobić z polszczyzny matematykę”, żeby uniknąć tego…b…bałaganu, śmietnika, sprzecznego podejścia, itd.

        Z jednej strony podejście „a jak sobie ludzie gadają, to niech już im będzie tak jak sobie gadają”, a z drugiej strony czepianie się ortografii, odmiany itd. Gardzę taką niekonsekwencją, hipokryzją itd. lubię porządek. Albo wóz, albo przewóz. Albo są zasady albo „jak sobie ludzie gadają to niech tak będzie”.
        Albo się uczę zasad i je przestrzegam albo…olewam to wszystko i patrzę „co ludzie gadają”.
        Muszę w końcu dostać konkretne wytyczne, bo jak nie…to będe się wypowiadał tak jak teraz, niby chcę poprawnie, a „gadam” potocznie.

        • Paweł Pomianek

          Albo wóz, albo przewóz. Albo są zasady albo „jak sobie ludzie gadają to niech tak będzie”.
          Albo się uczę zasad i je przestrzegam albo…olewam to wszystko i patrzę „co ludzie gadają”.

          …Albo złoty środek. W kwestiach językowych jego wybór sprawdza się najlepiej. A wszystkim niestety i tak nie dogodzi.

      • inż. Remigiusz Fajfer

        Drogi Panie (dla którego niektóre formy grzecznościowe są… co tu dużo mówić niegrzeczne),
        Nawstępnie pragnąłbym zwrócić uwagę, że na początku tej piorunująco ważniakowatej idiosynkracji użyłem słowa „nawstępnie”. H***j Pan wiesz, bo h***j jak chmura też wyjątek. Gość ma fantazję, a taki jajogłowy arogancki flet jak Pan, Waszmości, nie zdaje sobie sprawy, że netykieta wymaga użycia powitania prostego i sympatycznego, czyli najczęściej „Witam”. Nie jest to forma najbardziej poprawna, a prawidłowa. Po drugie w netykiecie używanie cytatu dla zaargumentowania czyjejś słabości oznacza szczyt chamstwa, buty i wspomnianej arogancji.
        Tyle tytułem preambuły.
        Jeśli teraz napisałbym „Z poważaniem” sugerowałbym wyrazy szacunku, a pisać „Z najwyższym poważaniem” nie będę, bo to oznacza kompletny jego brak i zwykle się na to nie decyduję. Co by się NIE działo, proszę zapomnieć, że razem z dziekanem doszliście do wniosku, iż trzeba ten post zignorować.

        Żegnam…
        p.s. Trzy kropki są wyrazem braku szacunku, podczas gdy dwie oznaczają najczęściej szacunek i uznanie.. (tu – tylko dla samego siebie)…

  5. Czytelnik

    Zawsze zastanawiałem się skąd wynika różnica w użyciu określeń „tą” i „tę” używając odpowiednich form na zasadzie przyzwyczajenia i osłuchania, dlatego dziękuję za jasne wyjaśnienie problemu.

    Natomiast mam inne pytanie, które nasunęło mi się czytając Pana wpis. Mianowicie w akapicie:

    „Otóż – mówiąc najkrócej – obie form: tą samą i tę samą są poprawne, ale dotyczą one innego przypadka. Ta pierwsza jest formą narzędnika, ta druga – biernika.”

    zauważyłem dwie literówki, w wyrazie „form” brakuje na końcu litery „y” albo przed nim brakuje litery „z”, poza tym czy w zdaniu: „… ale dotyczą one innego przypadka …” nie powinna być użyta forma „przypadku”?

    Jeśli jestem w błędzie proszę mnie poprawić,
    Pozdrawiam serdecznie!
    Czytelnik

    • Paweł Pomianek

      Szanowny Czytelniku,
      za zwrócenie uwagi na literówkę bardzo dziękuję. Już poprawiłem.

      Jeśli chodzi o dopełniacz wyrazu przypadek, gdybym napisał przypadku, chodziłoby o zdarzenie losowe, zbieg okoliczności. Ja miałem na myśli termin gramatyczny, a w tym przypadku używamy dopełniacza przypadka.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

Archiwa

marzec 2011
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728293031  

Nasze nagrania