Części zdania

W zdaniu wyróżniamy grupę podmiotu, czyli podmiot i wyrazy go określające oraz grupę orzeczenia, czyli orzeczenie plus wyrazy określające. Podmiot i orzeczenie tworzą w zdaniu związek główny. Pozostałe części – przydawka, dopełnienie, okolicznik – tworzą związki poboczne.

Podmiot
– stanowi trzon zdania,
– nazywa osobę, rzecz, zjawisko,
– odpowiada na pytania: kto?, co?,
– funkcję podmiotu pełni część mowy, która odmienia się przez przypadki, czyli:

  • rzeczownik – Magda śpi.
  • przymiotnik – Chory poprosił o leki.
  • imiesłów przymiotny – Zaproszeni weszli razem.
  • zaimek – Oni już nie wrócą.

– podmiot występuje zazwyczaj w mianowniku i ma tę samą liczbę, co orzeczenie, Dzieci wyjeżdżają,
– zdarza się, że występuje w dopełniaczu (kogo? czego?): Zabrakło środków opatrunkowych lub w celowniku (komu? Czemu?): Chcę mi się jeść,
– wyróżnia się podmiot pojedynczy (jednowyrazowy): Nauczycielka skończyła oraz podmiot szeregowy (co najmniej dwuwyrazowy): Ojciec i matka pojechali na wczasy,
– zdarzają się zdania bezpodmiotowe, ale wtedy orzeczenie musi mieć formę trzeciej osoby liczby pojedynczej lub liczby mnogiej, bezokolicznika albo formę nieosobową: Pali się. Nie można wchodzić. Jeszcze słychać śpiew. Zburzono pomnik. Buduje się dom.

Orzeczenie
– jest najważniejszą częścią zdania,
– odpowiada na pytania: co robi?, co się z nim dzieje?,
– informuje o czynności, stanie lub cesze: sprząta, zamyśliła się, jest uprzejmy,
– wyróżnia się:

  • orzeczenie proste (czasownikowe) – jest to osobowa forma czasownika połączona bezpośrednio z podmiotem: Ojciec rysuje.
  • orzeczenie imienne – jest wyróżnione za pomocą rzeczowników i przymiotników, połączonych z podmiotem za pomocą czasowników: być, stać się, zostać, zrobić się, są to tzw. czasowniki posiłkowe. Część orzeczenia, które one tworzą nazywa się łącznikiem w odróżnieniu od części orzekającej coś o podmiocie, czyli orzecznika. Przykłady: Piotr będzie lekarzem. Chłopcy stali się zaradni. Dzieci zostały w domu. Pogoda zrobiła się brzydka.

Określenia

Przydawka
– określa zazwyczaj rzeczownik,
– odpowiada na pytania: jaki?, który?, czyj?, ile?,
– wyróżnia się przydawki przymiotne, rzeczowne, dopełniaczowe i przyimkowe:

  • przydawka przymiotna tworzy z wyrazami określanymi związek zgody (zgoda obejmuje wszystkie cechy gramatyczne: przypadek, liczbę, rodzaj): Widziałam przepięknego motyla. Wolę tamten długopis. Wrócił do swojego miasta.
  • przydawka rzeczowna tworzy z wyrazem określanym związek zgody (zgoda obejmuje tylko kategorię przypadku): Przed nami wznosi się szczyt Rysy.
  • przydawka dopełniaczowa jest rzeczownikiem użytym w drugim przypadku (dopełniaczu: kogo?, czego?), tworzy z wyrazem nadrzędnym związek rządu: dom ojca, szelest liści.
  • przydawka przyimkowa ma postać wyrażenia przyimkowego, umieszczanego po wyrazie określanym: szczotka do zębów, trucizna na myszy, materiał w paski.

Dopełnienie
– określa czasownik, przymiotnik lub przysłówek,
– odpowiada na wszystkie, oprócz mianownika, pytania przypadków (dopełniacz kogo? czego?, celownik komu? czemu?, biernik kogo? co?, narzędnik z kim? z czym?, miejscownik o kim? o czym?),
– wyróżnia się:

  • dopełnienie bliższe – występuje ono w bierniku, dopełniaczu lub narzędniku: Widzimy piękny krajobraz. Dostarczyć węgla. Rządzić przedsiębiorstwem.
  • dopełnienie dalsze – może mieć formę dowolnego przypadka: wchodzić do domu, myśleć o przyszłości.

Okolicznik
– określa czasownik,
– uzupełnia czasownik o dodatkowe elementy,
– pozostaje z członem nadrzędnym w związku przynależności,
– wyróżniamy okoliczniki:

  • miejsca – gdzie? Tutaj,
  • czasu – kiedy? Dzisiaj,
  • sposobu – w jaki sposób? Z zaangażowaniem,
  • przyczyny – z jakiej przyczyny? Od jazdy,
  • celu – w jakim celu? Po truskawki,
  • warunku – pod jakim warunkiem? Przy szczęściu,
  • przyzwolenia – mimo co? Mimo problemów.

Autor: Katarzyna Cichosz

*****************

W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów (zwłaszcza pisanych). Pozostanie ona na blogu na stałe. Dzięki temu, przy części tematów będziemy mogli odwoływać się do tych wpisów.


39 odpowiedzi do „Części zdania”

  1. Patrycja

    Dzień dobry. Nie potrafię poradzić sobie ze zdaniem ,,Ola skakała wczoraj w parku”. „W parku” będzie tutaj dopełnieniem czy okolicznikiem miejsca?

    • Paweł Pomianek

      Proszę mi wybaczyć, że nieco żartobliwie odwołam się do klasyka (filmik) 😉 Jak wielokrotnie podkreślam, temat nazywania części zdania jest moją piętą achillesową. Uważam zresztą, że ta kwestia zupełnie nie przydaje się w pracy z językiem polskim. Jedynie w szkole, a zadaniami szkolnymi się nie zajmujemy.


      PS Prywatnie zdecydowanie obstawiałbym okolicznik miejsca.

  2. mateo

    menu

    SZUKAJ

    profil
    Słownik / Gramatyka polska
    Przydawkadrukuj
    SATYSFAKCJA
    71 %
    1689 GŁOSÓW
    Gdyby każdy komunikat, który wypowiadamy czy odbieramy, składał się tylko z podmiotu i orzeczenia, nasza mowa byłaby bardzo uboga i nieciekawa. Aby urozmaicić nasze komunikaty i oczywiście przekazać w nich dodatkowe informacje, posługujemy się przydawką. W zdaniu jest ona określeniem rzeczownika i odpowiada na pytania:
    – jaki? jaka? jakie?
    piękny widok, interesująca książka, pole uprawne
    – który? która? które?
    pierwszy zawodnik, ostatnia runda, tamte góry
    – czyj? czyja? czyje?
    mój piórnik, jej siostra, ich psy
    – ile? czego? z czego?
    pięć litrów, futro lisa, spodnie z bawełny
    W roli przydawki mogą wystąpić różne części mowy:
    – przymiotnik;
    puszysty kocur, czerwone róże (jaki? jakie? )
    – zaimek przymiotny;
    moja głowa, ich dzieci (czyja? czyje? )
    – imiesłów przymiotnikowy czynny;
    nużąca podróż, relaksujący masaż (jaka? jaki? )
    – imiesłów przymiotnikowy bierny;
    ugotowany obiad, zapomniana historia (jaki? jaka? )
    – liczebnik;
    pierwszy pocałunek, dwie dziewczynki (który? które? )
    – rzeczownik;
    szczyt Świnica, na rzece Nil
    Wyróżniamy następujące rodzaje przydawek:
    • przymiotna
    (przymiotnik, zaimek przymiotny, imiesłów przymiotnikowy czynny i bierny, liczebnik);

    Wczoraj byłam na wielkich zakupach. (na zakupach jakich? wielkich)
    Koncert rozpocznie się o godzinie dziewiętnastej. (o godzinie której? dziewiętnastej)
    Interesująca lekcja dobiegła końca. (lekcja jaka? interesująca)
    • rzeczowna
    (rzeczownik, ale nie w dopełniaczu);

    Dziecko zostało zbadane przez lekarza pediatrę. (lekarza jakiego? pediatrę)
    Nad górami Atlas. (nad górami jakimi? Atlas)
    • dopełniaczowa
    (rzeczownik w dopełniaczu);

    Mama Kasi jest bardzo miła. (mama kogo? Kasi)
    Tomek jest wielbicielem filmów Woodego Allena. (filmów kogo? Woodego Allena)
    • przyimkowa
    (wyrażenie przyimkowe);

    Koszulka z flaneli była poplamiona sokiem. (koszulka z czego? z flaneli)
    Baryka śnił o domach ze szkła. (o domach z czego? ze szkła)
    Uszyłam sobie bluzkę w kropki. (bluzkę w co? w kropki)
    W zdaniu przydawka jest określeniem innych jego części np.:
    – podmiotu;
    Sumienny pracownik został doceniony przez szefa firmy (jaki? ).
    – dopełnienia;
    Cierpliwa ekspedientka obsługiwała wymagającą i marudzącą klientkę (jaką?).
    – okolicznika;
    W opuszczonym domu podobno dzieją się dziwne rzeczy (jakim? ).
    – innej przydawki;
    Ojciec mojego kolegi jest zapalonym wędkarzem (czyjego? ).

  3. Ola Z.

    Zastanawia mnie przykład podany przy orzeczeniach imiennych: Dzieci zostały w domu.
    Z tego co wiem, orzecznik określa KIM / CZYM podmiot jest / będzie / zostanie / stał się lub JAKI podmiot jest / będzie / zostanie / stał się. Zdania „Dzieci zostały w domu” albo „Mama jest w pracy” nie bardzo ten warunek spełniają – „w domu / w pracy / w szkole” to raczej okoliczniki miejsca, a nie część orzeczenia. Nie ma co na siłę szukać orzeczenia imiennego wszędzie, gdzie pojawia się czasownik „być / stać się / zostać”, bo one funkcjonują przecież także jako zwykłe orzeczenia. Na przykład „Tatuś będzie w domu o dziewiątej” albo „Zostanę u Ciebie do jutra”. Będę wdzięczna za wyjaśnienie.

  4. Aneta

    Dzień dobry. Zastanawiam się nad zdaniami z podmiotem logicznym, np. Na scenie pojawiło się czterech fotoreporterów. Czy podmiotem jest czterech czy fotoreporterów, a czterech to przydawka? Z drugiej strony fotoreporterów pojawiło się to dziwny związek główny. Może jednak czterech pojawiło się. A fotoreporterów to przydawka?

    • Tomasz Marek

      Jagodziński tak pisze w swojej „Gramatyce”:
      „Istnieją w języku polskim liczebniki będące przydawką przymiotną w jednych przypadkach (trojgu uczniom), a wyrazem nadrzędnym (choć przydawką logiczną) w innych przypadkach (z TROJGIEM uczniów, PIĘĆ jabłek, WIELE spraw, MAŁO kwiatów). […] Wyrazem nadrzędnym (przydawką logiczną, choć podmiotem gramatycznym) są też stale nazwy miar: LITR mleka, KILOGRAM soli, METR tkaniny”.

  5. Iza

    Czy w omówieniu dopełnienia dalszego nie powinno być „przypadku”, a nie „przypadka”?
    Oraz, co kryje się pod zapisanym w charakterystyce dopełnienia hasłem „wyróżnia się”? Chciałabym to wiedzieć, bo i ile nie mam problemu z rozpoznaniem, kiedy coś jest zdaniem składowym lub wtrąceniem, o tyle jeżeli chodzi o części zdania, czasem nie jestem pewna, czy do dopełnienie czy okolicznik.

    • Paweł Pomianek

      Czy w omówieniu dopełnienia dalszego nie powinno być „przypadku”, a nie „przypadka”?

      Z Nowego słownika poprawnej polszczyzny:

      przypadek II m III, D. przypadka (nie: przypadku) jęz. termin gramatyczny: Odmiana rzeczownika przez przypadki.


      co kryje się pod zapisanym w charakterystyce dopełnienia hasłem „wyróżnia się”?

      Chodzi o to, że są dwa różne rodzaje podmiotu.

  6. Olga

    Mam pytanie odnośnie powieści i podmiotu w didaskaliach. Mianowicie, czy podmiot bezwzględnie znajduje się na końcu zdania, czy przede wszystkim po orzeczeniu?
    – Witamy w piekle – pozdrowił go uprzejmie Bob.

    • Paweł Pomianek

      Niestety, jak już pisałem, odpowiadając na kilka komentarzy, w tego typu akademickich, teoretycznych kwestiach biegły nie jestem.

      • Zosia

        Dzień dobry,
        Zastanawiam się, jaką częścią zdania w zdaniu: „Po powrocie do domu zjadłem obiad” jest wyrażenie przyimkowe „do domu”. Wydaje mi się, że to określenie wyrażenia „po powrocie” odpowiadające na pytanie „gdzie?”. Zgodnie z definicją nie może to być okolicznik, ponieważ nie jest określeniem czasownika. Zatem jaka to część zdania?

        • Paweł Pomianek

          Zgodnie z definicją z Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN:

          OKOLICZNIK jest podrzędną (określającą) częścią zdania, tworzącą związek składniowy z wyrazem nadrzędnym (najczęściej orzeczeniem) na zasadzie luźnej składni przynależności.

          Najczęściej orzeczeniem, nie zawsze. Wyrażenie odpowiada na pytanie dokąd?, z pewnością więc jest okolicznikiem miejsca.

  7. Katarzyna

    Witam serdecznie. Proszę o pomoc z następującym zdaniem: Patrycja opowiedziała wczoraj ciekawą historię o smokach. Jaką częścią zdania jest określenie „o smokach”?

  8. Magda

    Witam serdecznie,
    bardzo proszę o wskazanie różnic na podstawie części zdania, poniższych dwóch zdań:

    „Nic mnie nigdy nie łączyło z tą kobietą.„
    „Nic nigdy nie zaszło między mną a tą kobietą.„

    Będę wdzięczna za odpowiedź, pozdrawiam serdecznie.
    Magda

    • Paweł Pomianek

      Szanowna Pani,
      przyznam, że nie rozumiem pytania i nie bardzo widzę tutaj jakikolwiek dylemat językowy. Wygląda to raczej jak szkolne zadanie z języka polskiego, a takowych – co już wielokrotnie podkreślałem – nie rozwiązujemy.

      • Magda

        Hm, potrzebuję wykazać zmiany jakie zachodzą w strukturze zdania podczas tłumaczenia z innego języka. Jedno z tych zdań jest przetłumaczone dosłownie, a drugie zmienione. No nic, myślę dalej.
        Dziękuję i pozdrawiam.

        • Paweł Pomianek

          To akurat rzeczywiście ciekawe, bo zwiększa świadomość językową. Przy czym to raczej ja wolałbym posłuchać w tej materii jakiegoś tłumacza :-). Bo tak na pierwszy rzut oka, to również to pierwsze zdanie brzmi dobrze po polsku. Nie dostrzegam tu żadnej kalki językowej. Co najwyżej zmieniłbym szyk: Nic nigdy nie łączyło mnie z tą kobietą.

    • Tomasz Marek

      Gdybym miał wtrącić swoje trzy grosze nie jako gramatyk, a jako stylistyk, tobym powiedział, że „łączenie z kobietą” odbieram jako więź uczuciową, a „zaszłość” jako czyn, fakt fizycznie obserwowalny. Domniemywam, że chodzić może o Clintona i aferę związaną z pewną praktykantką. Zatem Clinton mówiąc o „łączeniu” mógł nie kłamać, bo nikt nie sprawdzi jego uczuć, natomiast zaprzeczając „zaszłościom”, popełniał krzywoprzysięstwo.

  9. kers

    Czy mógłbym prosić odpowiedź na pytanie, czy poniższe zdania są poprawne:

    Zna język niemiecki i angielski

    albo: mówi w języku niemieckim i angielskim

    Ma żółty i niebieski samochód.

    Jeśli przydawka przymiotna wymaga uzgodnienia liczby, to chyba powyższe zdania nie są poprawne…

    Pozdrawiam

      • kers

        Może zapytam jeszcze inaczej: czy istnieje zapis wariantywny?

        Zna języki niemiecki i angielski
        Mówi w językach angielskim i niemieckim.

        Czy może być bez dwukropka? Albo z dwukropkiem właśnie?

        Akurat w podanych przez pana odnośnikach nie byłem w stanie odszukać zapisu odnoszącego się konkretnie do kwestii przydawek.

        • Paweł Pomianek

          Tak, można też użyć liczby mnogiej. Ale o tym naprawdę jest mowa w tym artykule o orzeczeniu prostym. Co do dwukropka to w przypadku dwóch wyrazów w ciągu raczej się go nie używa. Zaczyna się zazwyczaj od trzech.

          Zna języki: niemiecki, angielski i francuski.

          PS Przepraszam za długi czas oczekiwania na odpowiedź. Umknął mi Pański drugi komentarz.

  10. Kaja

    Witam serdecznie,

    Proszę o podpowiedź. Zastanawiam się czy w zdaniu: „Dostałem cudowne pióro”, występują następujące części zdania:

    Dostałem – orzeczenie czasownliowe;
    cudowne – przydawka;
    pióro – dopełnienie.
    Podmiot domyślny to „ja”.

    Dziękuję za odpowiedź.

    • Paweł Pomianek

      Dzień dobry. Jak już niejeden raz podkreślałem, nie zajmujemy się pytaniami typowo szkolnymi. Kwestie, o które Pani pyta, niewielkie mają odniesienie do kwestii poprawności językowej.
      Łączę wyrazy szacunku.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

luty 2011
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728  

Nasze nagrania